Δευτέρα 15 Νοεμβρίου 2010

Αρχαία Αθέατα μυστήρια

Οταν ο Νίτσε εξηγούσε πώς απωλέσθη το διονυσιακό στοιχείο από την ανάκληση της αρχαίας Ελλάδας και διασώθηκε μόνο το Απολλώνιο, περιλάμβανε μέσα στα απολεσθέντα και τη γνώση του περιεχομένου των μυστηρίων. 

Στη Λ΄ Ραψωδία της Οδύσσειας ο ζωντανός Οδυσσέας συνομιλεί με τις ψυχές των νεκρών στον Αδη. Οταν η μάνα του η Αντίκλεια πλησιάζει και του εμπιστεύεται ότι ο καημός του την έστειλε στον Αδη, ο Οδυσσέας διηγείται ότι «Τρεις φορές χύθηκα να αδράξω την ψυχή της πεθαμένης μάνας και εκείνη μου ξέφυγε σαν όνειρο, σαν ίσκιος και μες στα σπλάχνα μου έκανε πιο κοφτερό τον πόνο» (Εφταλιώτης, σ. 144, 1932).

Ο E. R. Dodds στο περίφημο βιβλίο του, «Οι Ελληνες και το παράλογο», αναζήτησε το περιεχόμενο της θρησκευτικότητας των αρχαίων που ερχόταν σε αντίθεση με την κοσμική τους φιλοσοφία και τον κραταιό ορθολογισμό του πέμπτου αιώνα. Ακόμα όμως και ο ορθολογιστής Σωκράτης αναφερόταν στο «δαιμόνιο» μέσα του που υπαγόρευε κάποιες από τις επιλογές του. 

Εξάλλου, οι Ελληνες, κατά τον Dodds, απέδιδαν πολλές από τις τραγικές πράξεις των ηρώων της Μυθολογίας και του θεάτρου στην ταραχή που προκαλεί η «Ατη» στο μυαλό του ανθρώπου. Μερικοί πίστευαν ότι η Ατη ήταν έργο των θεών, ενώ άλλοι, όπως ο Ευριπίδης θεωρούσαν ότι το κακό ενδημεί μέσα μας.

Στη Μήδεια ο Ευριπίδης δεν αντιμετωπίζει το μυστήριο του κακού ως μια εξωτερική δύναμη που προσβάλλει τη λογική, αλλά ως στοιχείο που ενυπάρχει στην ανθρώπινη φύση: «Ηθος ανθρώπω δαίμων». Μολονότι το κακό δεν είναι υπερφυσικό εξακολουθεί να είναι μυστηριώδες και να εμπνέει τον τρόμο. 

Η Μήδεια ξέρει ότι δεν είναι έρμαιο κάποιας ξένης δύναμης, αλλά του θυμού που ξεσπάει μέσα της. «Παρακαλεί λοιπόν τον ίδιο τον εαυτό της να την λυπηθεί, καθώς ο σκλάβος ικετεύει τον κύριό του.  Μάταια όμως, οι πηγές της πράξης κρύβονται μέσα στον θυμό όπου ούτε λογική ούτε οίκτος μπορεί να φτάσει» (E. R. Dodds, Οι Ελληνες και το παράλογο, 1972, σ. 160).

Αν ο Παρθενώνας αποκαθαρμένος από τον καιρό από τα χρώματα της αρχικής του όψης, αποτελεί το μνημείο της Απολλώνιας Ελλάδας, η Ελευσίνα και τα μυστήρια που φυλάει αθέατα, θα ήταν το επίκεντρο της άλλης πλευράς της αρχαίας μας καταβολής.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου