ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ: "Η ΜΕΓΑΛΗ ΣΚΑΚΙΕΡΑ"

Στο βιβλίο αυτό ο συγγραφέας (ZBIGNIEW BRZEZINSKI) παραδέχεται ότι η Αμερική έχει αναδειχθεί σε μοναδική παγκόσμια υπερδύναμη και θέτει το κρίσιμο ερώτημα: «Ποια πρέπει να είναι η αμερικανική στρατηγική προκειμένου οι ΗΠΑ να διατηρήσουν την θέση τους ως παγκόσμια υπερδύναμη τα επόμενα χρόνια».

Ορίζει την ευρασιατική σκακιέρα, που εκτείνεται από τη Πορτογαλία μέχρι το Βερίγγειο πορθμό και από τη Λαπωνία μέχρι τη Μαλαισία και στην οποία (μεγάλη σκακιέρα) οι ΗΠΑ θα πρέπει να επικρατήσουν. Παραθέτει τους ορισμούς της γεωπολιτικής και γεωστρατηγικής και καθορίζει τους γεωστρατηγικούς παίκτες και τους γεωπολιτικούς άξονες. Αναζητά τους τρόπους με τους οποίους οι ΗΠΑ θα παραμείνουν η μοναδική υπερδύναμη στη συμπαγή ευρασιατική εδαφική έκταση.

Για να το αποδείξει αυτό θέτει ορισμένα ερωτήματα και μέσω αυτών καταδεικνύει τις απαραίτητες γεωπολιτικές και στρατηγικές ενέργειες που πρέπει να υιοθετηθούν προκειμένου να διατηρηθεί το όραμα της μεγάλης Αμερικής. Θα προσπαθήσω να δώσω την περίληψη του βιβλίου απαντώντας συνοπτικά στα παρακάτω καίρια ερωτήματα, που εκφράζει ο συγγραφέας μέσα από το βιβλίο του.

ΕΡΩΤΗΜΑ 1^ο

Γιατί η Γαλλία και η Γερμανία θα παίξουν το ρόλο των γεωπολιτικών αξόνων, ενώ η Βρετανία και η Ιαπωνία δεν επωμίζονται αυτό το ρόλο;

Η Αμερική χρειάζεται μια πιο ενωμένη Ευρώπη και ειδικότερα μια ζωτικής σημασίας συνεργασία με τη Γαλλία και τη Γερμανία, ταυτόχρονα. Η Γαλλία και η Γερμανία επιδιώκουν να επανενσαρκωθούν ως Ευρώπη και να παίξουν πρωταρχικό ρόλο. Μια ενιαία Ευρώπη για τη Γαλλία είναι το μέσο για να αποκτήσει το παλιό μεγαλείο της, ενώ για τη Γερμανία είναι η βάση για να επανορθώσει ως έθνος. Η στενή σχέση Αμερικής και Γερμανίας είναι κεντρική για την ασφάλειά της. Για τη Γερμανία επανόρθωση και ασφάλεια ισοδυναμεί με Ευρώπη και Αμερική. Η Γερμανία, με τη μεγαλύτερη οικονομική συνεισφορά στην Ευρωπαϊκή Ένωση (28,5% του συνολικού προϋπολογισμού της), μετά την επανένωση με την Ανατολική Γερμανία και τη συμφωνία αποδοχής των συνόρων με τη Πολωνία αναδεικνύει τον αρχηγικό της ρόλο στην Ευρώπη. Η ΕΕ διατηρεί μια φιλοαμερικανική στάση και κάθε επέκταση της ΕΕ προς Ανατολάς θα επεκτείνει και τη φιλοαμερικανική στάση. Επομένως και την αποδοχή των νέων μελών της ΕΕ για την ηγεμονία της Αμερικής. (σελ 130-138)

Αντίθετα, η απροθυμία της Βρετανίας να συμμετάσχει στην Οικονομική και Νομισματική ενοποίηση αντανακλά την απροθυμία της χώρας να ταυτίσει το πεπρωμένο της με αυτό της Ευρώπης (σελ 83). Επίσης σπάνια η Βρετανία μεγιστοποίησε την επιρροή της στην ΕΕ. Προτιμά δε να συντονίζει την ασφάλεια και την άμυνά της εκτός πλαισίου ΕΕ. Επιπλέον δεν είναι δραστήρια παγκόσμια δύναμη ούτε παρακινείται από κάποιο φιλόδοξο όραμα. Πρέπει επομένως η Αμερική να καλλιεργεί τη φιλία της, καθόσον είναι ο πιστός της σύμμαχος, αλλά είναι ένας στρατηγικός παίκτης που αποσύρθηκε και επαναπαύεται στις δάφνες του (σελ. 89). Όπως η Βρετανία, η Ιαπωνία προτιμά να μη δεσμεύεται στις πολιτικές της ηπειρωτικής Ασίας (σελ. 86), λόγω της συνεχιζόμενης εχθρότητάς της με άλλα Ασιατικά κράτη. Με τον τρόπο αυτό δεν είναι γεωστρατηγικός παίκτης, μπορεί να μεταβληθεί γρήγορα σε τέτοιον και αφήνει ελεύθερο πεδίο στην Αμερική, που αναλαμβάνει το ρόλο αυτό, μαζί την ανάγκη για προσεκτική καλλιέργεια της αμερικανο-ιαπωνικής σχέσης.

ΕΡΩΤΗΜΑ 2^ο

Γιατί η διεύρυνση του ΝΑΤΟ προσφέρει στη Ρωσία την ευκαιρία να επανορθώσει λάθη του παρελθόντος και γιατί δεν μπορεί να τινάξει στον αέρα αυτή τη δυνατότητα;

Η Ρωσία αποφεύγοντας τα λάθη του παρελθόντος και υιοθετώντας ένα αποκεντρωμένο πολιτικό σύστημα που θα βασιζόταν στην οικονομία της ελεύθερης αγοράς, θα απελευθέρωνε το δημιουργικό δυναμικό του Ρωσικού λαού και των μεγάλων φυσικών πλουτοπαραγωγικών πόρων της χώρας (σελ 347). Επομένως, η διεύρυνση του ΝΑΤΟ, συνοδευόμενη από αμοιβαίες διαβεβαιώσεις ασφαλείας με τα γειτονικά της κράτη, τα οποία παρότι απέκτησαν την ανεξαρτησία τους πρόσφατα και ενδιαφέρονται να έχουν σταθερή σχέση, την φοβούνται, θα παρείχε σε αυτήν τα εχέγγυα για περιορισμούς στην ανάπτυξη αντίπαλων στρατευμάτων (Νατοϊκών και Ρωσικών) στη περιοχή και παράλληλα την άμβλυνση της ανάγκης για συνέχιση της κούρσας των εξοπλισμών. Έτσι, δεν μπορεί να τινάξει στον αέρα αυτή τη δυνατότητα, αλλά αξίζει να διακανονίσει μια νέα σχέση με την «Νατοϊκή» Ευρώπη.

ΕΡΩΤΗΜΑ 3^ο

Γιατί η μοίρα της Ουκρανίας και του Αζερμπαϊτζάν είναι τόσο σημαντική για την Αμερική;

Η ανεξαρτησία της Ουκρανίας στέρησε από τη Ρωσία τη κυρίαρχη θέση της στη Μαύρη θάλασσα, όπου η Οδησσός χρησίμευε ως η ζωτική πύλη της Ρωσίας για το εμπόριο με τη Μεσόγειο και το πέραν αυτής κόσμο (σελ 162). Μείωσε, έτσι, από γεωπολιτικής απόψεως της γεωστρατηγικές επιλογές της Ρωσίας. Επιπλέον, η ανεξαρτησία της Ουκρανίας από τη Ρωσία οδήγησε στην ανεξαρτητοποίηση του Καυκάσου, της Γεωργίας, της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν, ενισχύοντας παράλληλα το ρόλο της φιλοαμερικανού Τουρκίας και επομένως της Αμερικής στη περιοχή.

Παράλληλα, η δημιουργία ενός ανεξάρτητου και έντονα εθνικιστικού Αζερμπαϊτζάν, ενισχύεται από την εισροή άπληστων δυτικών επενδυτών στο τομέα του πετρελαίου (αγωγός πετρελαίου από Κασπία στη Μαύρη Θάλασσα), που και αυτοί με τη σειρά τους ενισχύουν το ρόλο της Αμερικής στη περιοχή, συνδέοντας τη μοίρα του Αζερμπαϊτζάν με αυτή της Αμερικής (σελ. 165).

ΕΡΩΤΗΜΑ 4^ο

Γιατί το να θεωρείται η Κίνα εκ μέρους των Αμερικανών ως απειλή μπορεί να μετατραπεί σε μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία;

Η Κίνα βρίσκεται πράγματι στη διαδικασία να γίνει η υπερέχουσα περιφερειακή δύναμη στην Ανατολική Ασία (σελ.282). Η στρατιωτική και οικονομική της δύναμη υπερέχει κατά πολύ όλων των άμεσων γειτόνων της, με εξαίρεση την Ινδία. Η προσάρτηση του Χονγκ-Κονγκ, η προσπάθεια επανενοποίησης της Ταϊβάν, η στενή συνεργασία της με το Πακιστάν, η προσπάθεια ελέγχου των στενών της Μάλακας (έλεγχος της πρόσβασης της Ιαπωνίας στο πετρέλαιο της Μ. Ανατολής), η προσπάθεια επανένωσης της Κορέας, η δυνατότητα εποικισμού εκτάσεων της Σιβηρίας, την καθιστούν σημαντικότατο γεωστρατηγικό παίκτη στη Ευρασία. Η Κίνα θεωρεί την Αμερική τον τωρινό ηγεμόνα του κόσμου (σελ. 290), του οποίου η παρουσία και μόνο στη περιοχή, δρά ως δύναμη ανάσχεσης της επιρροής της Κίνας. Επομένως, απλώς και μόνο επειδή είναι αυτό που είναι και είναι εκεί που είναι, η Αμερική γίνεται ο ακούσιος αντίπαλός της, αντί ο φυσικός της σύμμαχος. Καθήκον επομένως της Κίνας είναι να χρησιμοποιήσει την αμερικανική δύναμη για να ανατρέψει ειρηνικά την αμερικανική ηγεμονία, χωρίς όμως να εξαπολύσει λανθάνουσες ιαπωνικές περιφερειακές βλέψεις. Έτσι, σύμφωνα με τον Τενγκ Χσιάο-Πίνγκ, το 1994, «Η Κίνα πρέπει να αντιταχθεί στον ηγεμονισμό και τις πολιτικές ισχύος και να διαφυλάξει τη παγκόσμια ειρήνη και να οικοδομήσει μια νέα διεθνή πολιτική και οικονομική τάξη», γεγονός που στοχεύει στην μείωση της αμερικανικής υπεροχής στη περιοχή, αποφεύγοντας προσεκτικά μια στρατιωτική σύγκρουση και στην αναθεώρηση της κατανομής της παγκόσμιας ισχύος. Επαληθεύοντας έτσι τους φόβους των αμερικανών για την απειλή της Κίνας στα συμφέροντα της Αμερικής στην Ευρασία.

ΕΡΩΤΗΜΑ 5^ο

Γιατί η Αμερική δεν είναι μόνο η πρώτη πραγματικά παγκόσμια δύναμη, αλλά θα είναι και η τελευταία και ποιες είναι οι συνέπειες, όσον αφορά την κληρονομιά της, στις επόμενες γενιές των Αμερικανών;

Η Αμερική είναι η πρώτη πραγματικά μόνη συνεκτική παγκόσμια δύναμη διότι υπερτερεί σε τέσσερις αποφασιστικούς τομείς της παγκόσμιας δύναμης: Στρατιωτικά (παγκόσμια εμβέλεια), οικονομικά (ατμομηχανή παγκόσμιας ανάπτυξης), τεχνολογικά (τεχνολογίες αιχμής), πολιτισμικά (επιρροή στη νεολαία) (σελ.52). Βασίζεται σε μια δημοκρατική κοινωνία που είναι πλουραλιστική, διεισδυτική και ευέλικτη (σελ. 333). Η θέση όμως του παγκόσμιου διαχειριστή που κληρονόμησε η Αμερική θα δεχθεί πιθανώς χτυπήματα από αναταραχές, εντάσεις και σποραδική βία (σελ. 336). Η Αμερική γίνεται όλο και περισσότερο μια πολυπολιτισμική κοινωνία που δυσκολεύεται όλο και περισσότερο να εξασφαλίσει συναίνεση σε ζητήματα εξωτερικής πολιτικής. Το 74% των Αμερικανών θεωρεί ότι η Αμερική πρέπει να επωμιστεί το δίκαιο μερίδιό της στις προσπάθειες για τη λύση των διεθνών προβλημάτων (σελ. 362), απεμπολώντας έτσι την πρωτοκαθεδρία. Επιπλέον, η κυρίαρχη κουλτούρα της χώρας περιορίζεται όλο και περισσότερο στη μαζική ψυχαγωγία και στην ώθηση του ηδονισμού σε προσωπικό επίπεδο. Οι επόμενες γενιές των Αμερικανών θα δυσκολευθούν να αναλάβουν το ρόλο αυτό. Για το λόγο αυτό οι ΗΠΑ θα πρέπει να προσπαθήσουν να διατηρήσουν την κυρίαρχη θέση τους τουλάχιστον για μια γενιά ακόμη και δεύτερο να δημιουργήσουν ένα γεωπολιτικό πλαίσιο που να μπορεί να απορροφήσει του αναπόφευκτους κλονισμούς και εντάσεις της κοινωνικο-πολιτικής αλλαγής.