• Οι πιο πάνω παράγοντες αποτελούν τους κύριους μοχλούς της γεωπολιτικής και ασκούνται κάθε φορά από τα εκάστοτε ηγεμονικά κράτη απέναντι στα λιγότερο ισχυρά στα πλαίσια της προσπάθειάς τους να επεκτείνουν γεωγραφικά τα ζωτικά τους συμφέροντα
Ειδικότερα, όταν μιλούμε για ζωτικά συμφέροντα, αναφερόμαστε στις πρώτες ύλες, στα φυσικά διαθέσιμα και στις αγορές και στον τρόπο που αυτές οι μορφές οικονομικής δραστηριότητας συνδέονται μεταξύ τους με οδούς επικοινωνίας, υγρές, ξηρές, αέριες και τελικά το πώς αυτές οι οδοί θα ελεγχθούν :
Όποιος ελέγχει τις οδούς μεταφοράς εμπορευμάτων ελέγχει την οικονομία. Όποιος ελέγχει την οικονομία ελέγχει την πολιτική, άρα όποιος ελέγχει τις οδούς των εμπορευμάτων σε διεθνές επίπεδο τότε πια ασκεί γεωπολιτική.
• Ο όρος «γεωπολιτική» ως επιστημονικός κλάδος της Γεωγραφίας είχε απαλειφθεί από το λεξιλόγιο των επιστημόνων διεθνολόγων και αναλυτών της διεθνούς πολιτικής πραγματικότητας, λόγω της χρήσης της από τους στρατηγικούς σχεδιαστές και πολιτικούς εγκεφάλους της ναζιστικής Γερμανίας.
• Ουδέποτε βεβαίως διεκόπη η διδασκαλία της από ανώτερα και ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα και ινστιτούτα της Δύσης υπό την διακριτική αμφίεση των «στρατηγικών σπουδών».
Οι επιστημονικές βάσεις της Γεωπολιτικής οφείλονται στον Γερμανό γεωγράφο F. Ratzel (1844-1904), ο οποίος με το έργο του «Πολιτική Γεωγραφία» προσδιόρισε την οικονομική και γεωγραφική διάσταση της γεωπολιτικής και τους τρόπους με τους οποίους η γεωγραφία τίθεται στην υπηρεσία της κρατικής πολιτικής.
Εν συντομία, οι κυριότερες γεωπολιτικές σχολές είναι οι ακόλουθες:
Α. Η σχολή του Karl Haushofer
Ο διασημότερος των θεωρητικών της γεωπολιτικής και μαθητής του F. Ratzel είναι ο Γερμανός γεωγράφος και στρατηγός K. Haushofer (1869-1946) ο οποίος έγραφε το 1920:
• ¨Η γεωπολιτική θα είναι και πρέπει να είναι η γεωγραφική συνείδηση του κράτους». Οι απόψεις του βρήκαν πρόσφορο έδαφος στη Ναζιστική Γερμανία και χρησιμοποιήθηκαν για να δικαιολογήσουν την επεκτατικότητα λόγω ανάγκης εξευρέσεως «ζωτικού χώρου».
• Βασίζεται στην «πολιτιστική» διαίρεση του κόσμου και σήμερα έχει εγκαταλειφθεί, τουλάχιστον επί του παρόντος…
Β. Η σχολή του Halford Mackinder
Οι βασικές συνιστώσες όλων tων ιδεολογικών και γεω - στρατηγικών ζυμώσεων της τότε συγκυρίας θα αποκρυσταλλωθούν σε μια συγκεκριμένη σχολή που θα ιδρυθεί στις αρχές του 20ου αιώνα από τον Διευθυντή του London School of Economics H.J. Mackinder (1861-1947).
To 1904, ο H. Mackinder επέστησε την προσοχή της Δύσης στο γεγονός ότι η συνολική επιφάνεια χερσαίας μάζας που διέθετε η Ρωσία ήταν τόσο μεγάλη, ώστε σε περίπτωση συμμαχίας της με τη Γερμανία (που την εποχή εκείνη ναυπηγούσε έναν από τους ισχυρότερους στόλους της Ιστορίας), οι δύο αυτές χώρες θα αποκτούσαν την παγκόσμια κυριαρχία.Λίγα χρόνια αργότερα, στο κλασσικό πλέον έργο του «Δημοκρατικά Ιδεώδη και Πραγματικότητα» , συνέδεσε την πολιτική λειτουργία του αστικού φιλελευθερισμού με τον έλεγχο των θαλάσσιων εμπορικών δρόμων της Γής και υποστήριξε ότι «όλη η χερσαία μάζα του πλανήτη αποτελεί μια «Παγκόσμια Νήσο» της οποίας την «καρδιά» καταλαμβάνει η Ρωσία , καθιστάμενη έτσι ένας «μοχλός-άξονας», του οποίου η απομόνωση από τις θάλασσες πρέπει να είναι πρωταρχικό μέλημα των Δυτικών Δυνάμεων. Παράλληλα, τόνισε τον πρωταρχικό γεω-στρατηγικό ρόλο του Ελληνικού χώρου μέσα στο δυτικό γεωπολιτικό οικοδόμημα, γράφοντας ότι «η κατάκτηση της Ελλάδας από μια χερσαία Δύναμη θα μπορούσε να προκαλέσει την άμεση κατάκτηση από τη Δύναμη αυτή όλης της Παγκόσμιας Νήσου».
Το 1943 ο H.Mackinder επανεξέτασε τη θεωρία του, υπό το πρίσμα του αεροπορικού πολέμου και γι’ αυτό πρότεινε ένα συγκεκριμένο στρατιωτικό-αμυντικό σύστημα, για την διατήρηση του απομονωτισμού της Ρωσίας, η οποία ανεξάρτητα από την κοινωνικο - πολιτική αλλαγή της σε ΕΣΣΔ, διατηρούσε την κυριαρχία της «καρδιάς» του πλανήτη. Εκφρασμένη, μεσούντος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η θέση αυτή προανήγγειλε την ίδρυση του ΝΑΤΟ, του οποίου η βαθύτερη σχέση με την Ευρώπη αναλυόταν από τον H.W. Weigert στα τέλη του ’50.
Γ. Η σχολή του Spykeman
Αποτελεί μια μετεξέλιξη της Αγγλοσαξονικής γεωπολιτικής σχολής του Mackinder, σύμφωνα με την οποία «η περίμετρος» (Rimland) της Ευρασίας είναι πιο σημαντική. Επ’ αυτής βρήκε σημαντικότατα ερείσματα η Ευρωατλαντική Συμμαχία.
Δ. Η σχολή «Homeland”.
• Αποτελεί Βορειοαμερικανική ευρεσιτεχνία, δεν συνδέεται με τον απομονωτισμό του «Δόγματος Monroe” αλλά συναντάται ιδιαίτερα σε σύγχρονους θεσμούς και πολιτική ορολογία της έως σήμερα κρατούσας πολιτικής ιδεολογίας των Ρεπουμπλικανών ( “Homeland Security”)
• Ιστορική διαμόρφωση του παγκόσμιου Γεωπολιτικού Χάρτη
Ἀγαπητὲ «ADEPTO», ἡ σημαντικωτάτη καταχώρησίς σου περὶ τὴν γεωπολιτικήν, μὲ καλεῖ εἰς τὰ ἐνδιαφέροντά μου. θὰ ἐπιμείνω ἐπὶ τοῦ Δρος Καρόλου Χαουσχόφερ. Ἡ φράσις «Η γεωπολιτική θα είναι και πρέπει να είναι η γεωγραφική συνείδηση του κράτους», θὰ πρέπει νὰ ἀναγνωσθῇ «...τοῦ ἔθνους». Ἁπλῶς ἡ ἑγελειανὴ ἀντίληψις τῆς ἐποχῆς, ἡ ταυτίζουσα, σχετικῶς, τὸ ἔθνος πρὸς τὸ κράτος, δημιουργεῖ τοιαύτας ἑρμηνευτικὰς συγχίσεις περὶ τὴν σκέψιν τοῦ διαπρεποῦς καὶ ἀρκετὰ ὀξυδερκοῦς ἐπιστήμονος. Ὁ Χ. εἶχε σαφῆ ἀντίληψιν τοῦ πράγματος καὶ αἰ συστάσεις του περὶ μὴ ἀγκυλώσεως τῶν σχεδιασμῶν τῆς χώρας του διὰ τοῦ ἀποκλειστικοῦ γνώμωνος τοῦ Reich, ἀλλὰ καὶ μὲ μίαν θεώρησιν τῆς Γερμανικῆς Διασπορᾶς, δυστυχῶς ἐμειναν ἀπαρατήρητοι ὑπὸ τῶν τότε ἰθυνόντων. Ἀπαρατήρητοι ἔμειναν καὶ αἱ ὀρθόταται συστάσεις του περὶ μὴ ἐμπλοκῆς εἰς ῥωσσογερμανικὴν σύρραξιν, ταυτιζόμεναι καὶ πρὸς τὴν γνωστὴν παρακαταθήκην τοῦ Ὄθωνος Βίσμαρκ πρὸς τὸν Γουλιέλμον: «Ποτὲ ἡ Γερμανία δὲν πρέπει νὰ ἐμπλακῇ μὲ τὴν Ῥωσσίαν, τὰς ΗΠΑ καὶ νὰ μὴν ἀνακατευθῇ εἰς τὰ Βαλκάνια, τὰ ὁποῖα οὕτως ἢ ἄλλως, δὲν ἀξίζουν οὕτε τὰ κόκκαλα ἑνὸς Πομεραννοῦ στρατιώτου...»!
ΑπάντησηΔιαγραφήΑγαπητέ Φρεάντλης πιο συγκεκριμένα ο Δρ Karl Haushoffer, έγραφε το 1920 ότι:
ΑπάντησηΔιαγραφή«Η Γεωπολιτική θα είναι και πρέπει να είναι η γεωγραφική συνείδηση του κράτους. Το αντικείμενό της είναι η μελέτη των μεγάλων ζωτικών συσχετίσεων του σύγχρονου ανθρώπου στο πλαίσιο του σύγχρονου χώρου και ο σκοπός της είναι ο συντονισμός των φαινομένων που συνδέουν το κράτος με το χώρο».
Βέβαια, από τις πρώτες κι όλας δύο γραμμές,που επισήμανες αντιλαμβανόμαστε ότι ο γερμανός Καθηγητής της Γεωγραφίας συνδέει, αντί να διαχωρίζει την έννοια της Γεωπολιτικής με τη Γεωστρατηγική. Κάτι που για την εποχή του αλλά και για τις απαρχές της διαδικασίας αυτογνωσίας της επιστημονικής αυτής μεθόδου είναι απολύτως φυσιολογικό. Σήμερα όμως, εδώ εντοπίζεται και το μεγάλο ζήτημα μεταξύ των επιστημόνων άλλων κλάδων αλλά και κάποιων αγγλοσαξώνων γεωγράφων ή [αποκλειστικά] αγγλοφώνων πολιτικών επιστημόνων της ημεδαπής ή/και της αλλοδαπής, οι οποίοι μη έχοντες μελετήσει την ιστορία των γεωπολιτικών αντιλήψεων (πρωτίστως διότι δεν γνωρίζουν γερμανικά, αλλά ούτε και γαλλικά…) ασκούν κριτική στη Γεωστρατηγική -και μάλιστα την εθνικιστικών αντιλήψεων Γεωστρατηγική- νομίζοντας ότι ασκούν κριτική στη Γεωπολιτική! Κλασικό παράδειγμα είναι ο Geròid Thuathail (Critical Geopolitics) για το έργο του οποίου ο αξιότιμος καθηγητής Γιάννης Μάζης έχει προτείνει ήδη την απαρχή ενός διαλόγου προς τους εν Ελλάδι σεβαστούς συναδέλφους συναντιλήπτορές του.
Ἀγαπητὲ «Adepto», μοιραίως ὅλοι οἱ δρόμοι διὰ μίαν ἀκόμη φορὰν ὁδηγοῦν (ὑποδειγματικῶς) εἰς τὴν Ῥώμην.
ΑπάντησηΔιαγραφήἊν ὑποθέσωμεν ὅτι αἱ ἐπιλογαὶ ἑνὸς κράτους τὸ ὁποῖον φρονεῖ ὅτι ἐκπροσωπεῖ τὸ ἔθνος, δύνανται νὰ στραφοῦν πρὸς δύο κατευθύνσεις γεωπολιτικῶς (ἢ καὶ γεωστρατηγικῶς, ἂν ἀναγνωρίσωμεν ἀλήθειαν εἰς τὸ χιλιοειπωμένον λόγιον τοῦ στρ. Κλάουζεβιτς), τότε τὰ πράγματα ἁπλοποιοῦνται χωρὶς νὰ ἁπλουστεύωνται. Αἱ δύο αὗται ἐπιλογαὶ-κατευθύνσεις συνίστανται εἰς τὸ ἑξῆς:
Τὸ ἐν λόγῳ κράτος (α΄) ἐπιθυμεῖ μίαν αὐτο-κρατορικὴν προβολὴν ἐν τῷ χώρῳ κινήσεώς του, ἤτοι μίαν μεγιστοποιημένην παρουσίαν σύνδρομον ἐνεργειῶν του αἱ ὁποῖαι σαφῶς κατατείνουν πρὸς τὴν ἐπιβολὴν τῶν στόχων του ἔναντι γειτόνων καὶ ἐνδιαφερομένων ἐν τῷ χώρῳ αὐτῷ, εἴτε διὰ τῆς οἰκονομικῆς, εἴτε τῆς πολιτιστικῆς, εἴτε τῆς βιαίας ὁδοῦ.
(β΄)Ἐπιδιώκει κάποιαν ἐπιτυχίαν κάποιων στόχων μινιμαλιστικοῦ χαρακτῆρος, μέσῳ ἑνὸς συστήματος πρακτορεύσεως, ἀναπαυόμενον ἐπὶ τῶν ὤμων μιᾶς ἄλλης δυνάμεως τοῦ τύπου (α΄). Τὸ δεύτερον ὑπόδειγμα, ὅπερ ἔχει τύχει πανδήμου ἐπιλογῆς παρ᾿ ἡμῖν τοῖς καλουμένοις Ἕλλησιν, σχεδὸν ἀπὸ συστάσεως τοῦ κράτους μας, τῇ ἐξαιρέσει -ἴσως- μιᾶς μικρᾶς αὐτοκρατορικῆς ἐξάρσεως, ὅτε ὁ Βασιλεὺς Γεώργιος ἐπέλεξε τὸν Σπ. Λάμπρον ὡς παιδαγωγὸν τοῦ Διαδ. Κωνσταντίνου, τὸ δεύτερον λοιπὸν ὑπόδειγμα τυγχάνει μᾶλλον δημοφιλέστερον, δεδομένου ὅτι δύναται νὰ ἀποκρυβῇ καὶ ὄπισθεν ψευδοαυτοκρατορικῆς προσόψεως...
Οὔτω ἐν τῇ ἱστορία βλέπομεν ἀπιθάνους ἐπιτυχίας κρατῶν λειτουργούντων ἐν τῷ δευτέρῳ ὑποδείγματι.
Βλέπομε τὴν Σπάρτην καὶ τὰς Ἀθήνας νὰ εὐημεροῦν καὶ νὰ μεγαλύνωνται περισσότερον ὡς δορυφόροι τῆς ἐπικρατησάσης Ῥώμης, τὸ αὐτὸ καὶ ἡ ὑπὸ τοὺς Ἰδουμαίους ὑποτελεῖς βασιλεῖς, ἐπικράτεια τῆς Ἰουδαίας.
Μὴ θεωρηθεῖ ὅτι ἡ δευτέρα ἐπιλογὴ εἶναι πλέον ἀμέριμνος τῆς πρώτης...
Κατ᾿ οὐσάιν ὁ ἀγὼν μετατοπίζεται ἐν τῷ ἐσωτερικῷ τῆς ξενιζούσης ὑπερκειμένης δυνάμεως. Οἱ ἀγῶνες διαπλέκονται πρὸς τοὺς ἀγῶνας ἄλλων «συνυποτελῶν», ἀπαιτεῖ δὲ τὴν διαρκὴ ἐπαγρύπνησιν ὥστε τὸ λεγόμενον πλέον «λόμπυ» νὰ εἶναι ἐνημερωμένον, ἀποτελεσματικὸν καὶ δραστήριον.
Περὶ τὸ θέμα αὐτὸ δύνανται νὰ ἀναπτυχθοῦν ἐξαιρετικαὶ συζητήσεις. Ἐλπίζω τοῦτο νὰ γίνῃ ἐν καιρῷ.
Ἐρωτήματα:
-Ποία ἡ δυνατότης ἐπιτυχίας τῆς β΄ ἐπιλογῆς ἐντὸς ἑνὸς κυριάρχου πλαισίου τὸ ὁποῖον δὲν προβλέπει κἂν τὴν ἀξιοπρεπῆ παρουσίαν μας;
(Π.χ. ἵδρυσις νεοελληνικοῦ κράτους).
-Ποία ἡ δυνατότης ἐκτελέσεως διορθωτικῶν κινήσεων ὅτε ἡ κυρίαρχος δύναμις ἔχει ἤδη ἐκτελέσει δικὰς της διορθωτικὰς κινήσεις, ἢ ἀναθεωρήσεις πολιτικῆς, ἀφήνουσα ἡμᾶς ἀκαλύπτους;
(Π.χ. μικρασιατικὴ πολιτικὴ τῆς Μ. Βρετανίας κατὰ τὰ ἔτη 1918-1922).
Ἀρκεῖ ὡς ἐδώ! Δὲν κάνωμε διάλεξιν ὅταν φιλοξενούμεθα. Λέγομεν κάποια πράγματα καὶ ἀναμένομε...
ΦΡΕΑΝΤΛΗΣ