Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ-ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

Αναλύοντας το διεθνές πλαίσιο εντός του οποίου έλαβε χώρα η Άλωση της Κων/πολης, διαπιστώνεται ότι η δημογραφικά και κοινωνικά καθημαγμένη από τους λοιμούς Ευρώπη αδυνατούσε να οργανώσει αντιτουρκική σταυροφορία  για να διασώσει το Βυζάντιο. 

Επίσης το ψυχικό και πολιτικό ρήγμα της Τέταρτης Σταυροφορίας απέκλειε μία πολιτική συνεργασία της Δύσης με την φθίνουσα αυτοκρατορία.

Η Βαλκανική χερσόνησος, ήταν μια αλληλοσπαρασσόμενη πανσπερμία βαλκανικών ηγεμονιών ειδικότερα:

·   Η Σερβία ήταν φόρου υποτελής στους Τούρκους

·   Η Βουλγαρία είχε καταληφθεί από το 1380

·  Οι φράγκικες ηγεμονίες στο Αιγαίο, στην Αθήνα και στην Πελοπόννησο, που κατελήφθησαν από τους Τούρκους μετά την Κωνσταντινούπολη.

· Τα βυζαντινά κατάλοιπα Τραπεζούντα, Μυστράς, που επεβίωσαν για μερικά χρόνια μετά την Άλωση είχαν αντικαταστήσει την κραταιά βυζαντινή επικράτεια και αδυνατούσαν να αντιμετωπίσουν την οθωμανική προέλαση.

Το βυζαντινό κράτους, κατά την εποχή της Αλώσεως είχε απωλέσει όλες του τις επαρχίες και είχε περιοριστεί στην Κωνσταντινούπολη και στο Δεσποτάτο του Μυστρά, το οποίο διοικούσε κάποιο μέλος της βασιλεύουσας δυναστείας των Παλαιολόγων. 

Η πρωτεύουσα, η Κωνσταντινούπολη, βρισκόταν σε μεγάλη παρακμή, ο πληθυσμός της είχε περιοριστεί στις 50.000 (σε σχέση με το εκατομμύριο της εποχής των Κομνηνών), ολόκληρες συνοικίες ήταν ακατοίκητες. Υπήρχε ισχυρή παρουσία ιταλών εμπόρων (Γενουατών, Ενετών κ.ά.), που ήλεγχαν την οικονομική ζωή. Μπροστά στην οθωμανική απειλή, η βυζαντινή ιθύνουσα τάξη μετέφερε τα περιουσιακά της στοιχεία στο εξωτερικό (οι περισσότεροι δεν γλύτωσαν τελικώς την σφαγή), ενώ υπήρχε κύμα φυγής βυζαντινών λογίων στην Δύση.

Αναφερόμενοι στην προσωπικότητα του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, διαπιστώνεται ότι ήταν γενναίος, έντιμος, και κυρίως είχε συνειδητοποιήσει την ιστορικότητα των στιγμών. 

Επέλεξε ενσυνείδητα την αυτοθυσία, διότι κατανόησε, όπως αποδεικνύει η απάντησή του στην πρόταση του Μωάμεθ να παραδώσει οικειοθελώς την εξουσία και να αποχωρήσει, ότι μία παράδοση της Πόλης στον Μωάμεθ θα νομιμοποιούσε τον τελευταίο ως ηγεμόνα στην συνείδηση του ελληνικού έθνους, το οποίο έτσι θα αφομοιωνόταν από το οθωμανικό κράτος και θα εξέλιπε ιστορικά.:

«Την πόλιν σοι δούναι ουκ εμόν εστίν, ουτ΄ άλλου των κατοικούντων εν ταύτη. Κοινή γαρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν και, ου φεισόμεθα της ζωής ημών » 

Αντιθέτως η αντίσταση μέχρις εσχάτων και η θυσία του Κωνσταντίνου στην Πύλη του Ρωμανού απέκλεισαν αυτό το ενδεχόμενο, δημιούργησε τις προϋποθέσεις μακροχρόνιας και σε βάθος εθνικής αντίστασης και οδήγησε τελικά στην Επανάσταση και στην Ανεξαρτησία. 

Οι βασικές συνέπειες της Αλώσεως της Πόλης ήταν:

α. Η άρση της πολιτικής ελευθερίας των Ελλήνων και η μετατροπή τους από υποκείμενο σε αντικείμενο του διεθνούς δικαίου,

β. Ο εγκλωβισμός του Ελληνισμού σε μία υπανάπτυκτη και καθυστερημένη δομή και η αποκοπή του από την Αναγέννηση και τις ευρωπαϊκές εξελίξεις.

γ. Η μεταφορά του κέντρου βάρους ενός βαρβαρικού ασιατικού κράτους σε ευρωπαϊκό έδαφος, την περαιτέρω προώθηση των Τούρκων μέχρι την Αυστρία και την Πολωνία και την δημιουργία εστίας μόνιμης απειλής κατά του ευρωπαϊκού πολιτισμού και εξισλαμισμού της Ευρώπης (τουλάχιστον μέχρι την δεύτερη πολιορκία της Βιέννης το 1683).

δ. Η πλήρης ανατροπή των δημογραφικών δεδομένων, λόγω μαζικών σφαγών, εξισλαμισμών, φυγής στην Δύση, μετακίνησης των πληθυσμών στα ορεινά, εξελίξεις που έφεραν τον Ελληνικό έθνος στα όρια της ιστορικής του εξαφάνισης και απαιτήθηκαν αιώνες για να ανατραπούν και να αρχίσει η ανάκαμψη.

ε.  Η βίαιη διακοπή της παλαιολόγειας αναγέννησης, που είχε ήδη αρχίσει να οδηγεί την βυζαντινή κοινωνία σε μία εξέλιξη όπως αυτή που συνέβη δύο αιώνες αργότερα στην Δυτική Ευρώπη ( όπως έχει δείξει η σύγχρονη βυζαντινολογική έρευνα).

στ. Η εν συνεχεία κατάληψη της Κύπρου(1571) και της Κρήτης (1669), όπου ανθούσε σημαντικός πολιτισμός πρωτο-αναγεννησιακού χαρακτήρα και ο οποίος εξαλείφθηκε παντελώς με την επιδρομή των Τούρκων.

ζ. Η μετατροπή των Ελληνικών χωρών σε πεδίο γεωπολιτικής σύγκρουσης των Τούρκων με τις ευρωπαϊκές δυνάμεις (αρχικά με τους Ενετούς και στην συνέχεια με τους Ρώσσους και τους Αγγλογάλλους), που είχε ως συνέπεια τον εξανδραποδισμό των Ελλήνων σε εναλλασσόμενους κυριάρχους, τις σφαγές σε περίπτωση εσφαλμένης επιλογής συμμάχου και την διαμόρφωση αντανακλαστικών υποτέλειας και αναζήτησης σωτήρων.

Τα κοινωνιολογικά χαρακτηριστικά της τουρκοκρατίας, επισημαίνονται κυρίως στην παρακμιακή της φάση, από τα οποία  προέρχονται τα βασικά αρνητικά στοιχεία του νεοελληνικού βίου, όπως:
Οι πελατειακές σχέσεις, η διοικητική αυθαιρεσία, η διαφθορά, η εξαγορά των αξιωματούχων, ο νεποτισμός και η ευνοιοκρατία, η διαπλοκή οικονομικής και κοινωνικής εξουσίας, 
δηλαδή τα κλασσικά δομικά υλικά του ασιατικού δεσποτισμού.

Το αποκορύφωμα της αναγέννησης του Ελληνικού έθνους υπήρξε η Ελληνική Επανάσταση, που είχε ως επίκεντρο την Πελοπόννησο και την ηγετική μορφή του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη. 

Πρόκειται για τεράστιο επίτευγμα: 

Οι υπόδουλοι Έλληνες επαναστάτησαν εναντίον μίας αχανούς αυτοκρατορίας που εκτεινόταν από τον Δούναβι ως τον Νείλο και από τον Περσικό κόλπο ως τον Ατλαντικό ωκεανό και την συνέτριψαν στην Τρίπολη, στα Δερβενάκια, στο Αιγαίο και στην Ρούμελη, επιτυγχάνοντας τελικώς την ανεξαρτησία τους.

Επιμέλεια ομιλίας κου ΜΕΛΕΤΗ Η. ΜΕΛΕΤΟΠΟΥΛΟΥ, στα ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΕΙΑ