α. Θουκυδίδης και Αιτίες Πολέμου.
(1) Ανταγωνισμός των Κρατών (Αύξηση Ασφάλειας)
Την μεν γαρ αληθεστάτη πρόφασην, αφανεστάτην δε λόγω τους Αθηναίους
ηγούμαι μεγάλους γιγνόμενους και φόβον παρέχοντας τοις Λακεδαιμονίοις
αναγκάσαι ες το πολεμείν. αι δ' 'ες το φανερόν λεγόμεναι αιτίαι αιδ' ήσαν
εκατέρων, αφ' ών λύσαντες τας σπονδάς ές τον πόλεμον κατέστησαν.[1]
Ο Θουκυδίδης έθεσε με αυτές τις λίγες γραμμές τις βάσεις για τη ρεαλιστική θεώρηση των Διεθνών Σχέσεων. Στο άναρχο διεθνές σύστημα στόχος κάθε κράτους είναι η μεγιστοποίηση της ασφάλειας του. Όταν ένα κράτος βλέπει τη σχετική του δύναμη να αυξάνει θα προσπαθήσει να βελτιώσει τις συνθήκες ασφαλείας του με πολιτική, οικονομική και εδαφική εξάπλωση. Αντίστοιχα το κράτος το οποίο βλέπει τη σχετική του δύναμη να μειώνεται, θα προσπαθήσει να διατηρήσει τα πλεονεκτήματα του με ένα αποτρεπτικό πόλεμο. Ο Robert Gilpin, επεξεργάσθηκε τις αιτίες του ΠΠ όπως τις παρουσίασε ο Θουκυδίδης για να αναπτύξει την θεωρία του περί ¨'Ηγεμονικών Πολέμων"
(2) Ισορροπία Δυνάμεων.
Ο Τισσαφέρνης θέλοντας να συνεχισθεί ο ΠΠ " συνεπής προς την
προνοητική πολιτική του, όπως διατηρεί την ισορροπία μεταξύ των
αντιμαχόμενων Ελλήνων, προσκάλεσε τους Πελοποννήσιους, τους
έδωσε χρήματα για την συντήρηση του στόλου τους και συνομολόγησε
την επομένη τρίτη προς αυτούς συνθήκη.[2]
Η ισορροπία δυνάμεων όπως την περιέγραψε ο Θουκυδίδης παραμένει ακόμα και σήμερα ένα από τα βασικότερα αναλυτικά εργαλεία της ρεαλιστικής θεώρησης του διεθνούς συστήματος. Ρεαλιστές όπως ο Μorgenthau, Bull και Waltz στηρίζουν τις θεωρίες τους στην ισορροπία δυνάμεων.
(3) Ανθρώπινη Φύση.
...ως προς τους ανθρώπους καλώς γνωρίζουμε, ότι ωθούμενοι
από την ακάθεκτο φυσική ορμή άρχουν παντού...[3]
Η προαγωγή της ηγεμονίας μας, εις το σημείο που έφθασε σήμερα μας
επεβλήθη κατ΄αρχάς από αυτήν τη δύναμη των πραγμάτων...Επομένως
δεν κάναμε τίποτα το παράδοξο ή αντίθετο με την ανθρώπινη φύση, εάν δεχθήκαμε
ηγεμονία προσφερόμενη, και αφού άπαξ την αποκτήσαμε, αρνούμενοι να την
παραιτήσουμε, υπακούοντας στα ισχορότερα των ελατηρίων -
τη δόξα, τον φόβο, και το συμφέρον[4].
Μια ακόμα αιτία πολέμου είναι η ίδια η ανθρώπινη φύση. Πολλές φορές οι επιθυμίες και τα πάθη οδηγούν τους ηγεμόνες σε ενέργειες για την ικανοποίηση τους.
β. Θουκυδίδης Ηθική και Εθνικό Συμφέρον
Ούτε άλλωστε εμείς εγκαινιάσαμε την πολιτική...ότι ο ασθενέστερος
να υποκύπτει στη θέληση του ισχυροτέρου...μέχρις ότου εσείς .Λακεδαιμόνιοι
αποφασίσατε να προβάλλεται τις αρχές της δικαιοσύνης ενώ εξυπηρετείται τα
συμφέροντα σας[5].
Ο Θουκυδίδης οδηγείται στο συμπέρασμα ότι το εθνικό συμφέρον υπερέχει της ηθικής και ότι τα τυχαία αίτια των γεγονότων είναι τα φαινομενικά αίτια. Τα πραγματικά αίτια που κινούν τα γεγονότα και τις συμπεριφορά των δρώντων του διεθνούς περιβάλλοντος είναι η μεγιστοποίηση της ασφάλειας τους.
Όμως ένα από τα ΄πλέον αξιομνημόνευτα κείμενα ρεαλιστικής θεώρησης είναι οι "Μήλειοι διάλογοι". Σε αυτούς οι μεν Μήλειοι κάνουν αναφορά στο δίκαιο και στην ηθική ενώ οι Αθηναίοι στο συμφέρον τους.
...αφού εξίσου γνωρίζουμε και οι δυο, ότι ....το επιχείρημα του δικαίου αξία
έχει, όπου ίση υπάρχει δύναμη προς επιβολή του, ότι όμως
ο ισχυρός επιβάλλει ό,τι του επιτρέπει η δύναμης του και ο
ασθενής παραχωρεί ό,τι του επιβάλλει η αδυναμία του.[6]
Και οι μεν Μήλιοι δεν παραδόθηκαν και οι δε Αθηναίοι έπρεπε να πράξουν ότι τους επέτρεπε η δύναμη τους για το εθνικό τους συμφέρον; κατέστρεψαν και εξανδραπόδισαν τη Μήλο. Ο Θουκυδίδης φθάνει στο συμπέρασμα ότι η επιβίωση ενός κράτους σε ένα άναρχο κόσμο οπού η ηθική και η ευαισθησία είναι μια πολυτέλεια εξαρτάται από την επιδέξια χρήση της δύναμης και μόνο απ΄ αυτήν.
γ. Άλλες Σκέψεις του Θουκυδίδη.
"Εκείνος που αδρανεί για να κερδίσει προσωρινά απολαύσεις και δεν αποφασίζει τον πόλεμο, πολύ γρήγορα θα χάσει και τις απολαύσεις". Ωστόσο όταν αποφασίσει τον πόλεμο πρέπει να κατανοεί "ότι η σχεδίαση διαφέρει της υλοποιήσεως', καθώς ο "πόλεμος δεν ακολουθεί στη διεξαγωγή του ορισμένους κανόνες" αλλά έχει τα δικά του "τεχνάσματα". Σε κάθε δε περίπτωση δεν πρέπει να "υποτιμάται ο αντίπαλος" καθώς "πολλούς έχει ζημιώσει η καταφροσύνη", η οποία επειδή φέρνει και την καταστροφή "ονομάζεται και αφροσύνη". Θα πρέπει δε να έχετε υπόψη ότι οι πόλεμοι διεξάγονται "με τον περισσεύοντα πλούτο μάλλον".[7]
Αν πάλι αποφασισθεί η αποφυγή του πολέμου πρέπει να έχετε κατά νου ότι "εκείνοι στις απαιτήσεις των οποίων θα ενδώσετε, αμέσως μετά θα σας διατάξουν να παραχωρήσετε περισσότερα ,με την πεποίθηση ότι ακούτε τις επιταγές τους από φόβο" "
Με τον πόλεμο εδραιούται μάλλον η ειρήνη".
Το μικρό απόσπασμα του έργου του Θουκυδίδη φανερώνει την επικαιρότητα της πολιτικής σκέψης του. Το εθνικό συμφέρον και όχι οι αξίες, η ηθική και η δικαιοσύνη είναι αυτό που κατευθύνει τη δράση των κρατών, και η ασφάλεια ενός κράτους εξαρτάται από την επιδέξια χρήση της δύναμης της.
Αυτό που συνέλαβε ο Θουκυδίδης ωμά διατυπωμένο σήμερα είναι το να επικαλούνται οι λιγότερο ισχυρή τις ηθικές αρχές εναντίον του κυνικού υλισμού των ισχυρών, είναι τουλάχιστον αφέλεια και αυταπάτη.
Ο Θουκυδίδης θεωρούσε ότι υπάρχει ένα είδος νομοτέλειας που διέπει τις σχέσεις των κρατών στην αναρχική διεθνή κοινωνία. Αποδεχόμενοι την αρχή αυτή είναι δυνατή η ως ένα βαθμό πρόγνωσης της συμπεριφοράς των κρατικών οντοτήτων.
Ο Θουκυδίδης είναι ο πατέρας της Σχολής του Πολιτικού Ρεαλισμού στις Διεθνείς Σχέσεις, που έχει αναλύσει με μεγάλο βαθμό επιτυχίας. Το έργο του αποτελεί ένα χρήσιμο μεθοδολογικό εργαλείο για να κατανοήσουμε τις διεθνείς ανακατατάξεις και τις συνέπειες τους.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου