Ρίτσαρντ Σένετ

Ο Ρίτσαρντ Σένετ είναι ένας από τους πλέον ευρηματικούς στοχαστές-κοινωνιολόγους της εποχής μας. 

Γεννημένος στο Σικάγο το 1943, μεγαλώνει σε αριστερή οικογένεια και μόλις στις αρχές της δεκαετίας του 1960 εγκαταλείπει τις μουσικές σπουδές του και ξεκινά την καριέρα του στην κοινωνιολογία. Σπουδάζει στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου και στο Χάρβαρντ και γίνεται ένας από τους συνιδρυτές του New York Institute for the Humanities στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης. 

Για πολλά χρόνια μοίραζε το χρόνο του ανάμεσα στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης και στο London School of Economics, ενώ για μεγάλα διαστήματα έχει διδάξει στο ΜΙΤ και στο Κέμπριτζ. Του έχουν αποδοθεί δεκάδες έπαινοι και βραβεία από σημαντικούς επιστημονικούς φορείς. Πολλά από τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες. Στα ελληνικά κυκλοφορούν τα εξής: "Η τυραννία της οικειότητας" (Νεφέλη, 1999) και "Οι χρήσεις της αταξίας" (Τροπή, 2003).

Ερ δημοσιογράφου: Πόσο αισιόδοξος μπορεί κανείς να είναι σήμερα σχετικά με την ίδια τη δημοκρατία; Μπορεί η κρίση να λειτουργήσει ως παράγοντας αναγέννησης της δημοκρατίας στα επόμενα χρόνια;

Απ: Θα έπρεπε να οδηγήσει στην αναγέννηση της δημοκρατίας, αλλά μάλλον δεν θα το κάνει. Μην ξεχνάτε ότι ο νέος καπιταλισμός οδήγησε στην αποδυνάμωση των δημοκρατικών αξιών. Έχω πραγματευτεί αυτό το ζήτημα στο βιβλίο μου «The Corrosion of Character». Ο σύγχρονος τρόπος καπιταλιστικής οργάνωσης της εργασίας διαβρώνει το όποιο συναίσθημα αλληλεγγύης. Οι άνθρωποι γίνονται περισσότερο ατομικιστές. Γι' αυτό τον λόγο εκτιμώ ότι οι άνθρωποι που μεγάλωσαν σε αυτό το σύστημα, δηλαδή όλοι όσοι είναι είκοσι ή και τριάντα χρονών, δεν έχουν μάθει τι σημαίνει συνεργασία, διότι δεν βίωσαν ποτέ κάτι τέτοιο στον χώρο της εργασίας τους. 

Είναι δύσκολο να απαιτήσεις από τους ανθρώπους που στον χώρο εργασίας τους έχουν πολύ μικρή εμπειρία από δημοκρατικές διαδικασίες, να καταλάβουν ότι η δημοκρατία μπορεί να βοηθήσει την κατάσταση. Δεν νομίζω ότι κάτι τέτοιο περνά καν από το μυαλό τους. Τους ζητάμε λοιπόν ξαφνικά να υιοθετήσουν πρακτικές συμμετοχής που δεν γνωρίζουν ότι μπορεί να έχουν αποτέλεσμα. Θα ήταν ωραίο, μακάρι να γινόταν, αλλά αμφιβάλλω. Γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο θεωρώ ότι επιβάλλεται να εστιάσουμε την προσοχή μας στο χώρο εργασίας και να δούμε πώς αυτός μπορεί να αλλάξει. Καθότι δεν υπάρχει κανένα άλλο πρόσφορο μέσο για να εκπαιδεύσουμε εκ νέου τους ανθρώπους στη συμμετοχή.

Στην εξαιρετική μελέτη του με τίτλο «H τυραννία της οικειότητας» (εκδ. «Nεφέλη»)  ο Σένετ γράφει: H σύγχυση ανάμεσα στο δημόσιο και στο ιδιωτικό ούτε νέα είναι –καταγράφεται ως σύμπτωμα από τον 19ο αιώνα– ούτε αθώα.

«Στη μοντέρνα πολιτική θα ήταν αυτοκτονία για έναν ηγέτη να διακηρύξει: Ξεχάστε την ιδιωτική μου ζωή· αυτό που χρειάζεται να ξέρετε για μένα είναι το πόσο καλά ασκώ τη νομοθετική ή την εκτελεστική εξουσία και σε τι ενέργειες προτίθεμαι να προβώ ως κυβέρνηση. Aντίθετα, συγκινούμαστε όταν ένας συντηρητικός Γάλλος πρόεδρος κάθεται να πάρει το δείπνο του με κάποια εργατική οικογένεια, έστω κι αν λίγες μέρες πριν, έχει αυξήσει τη φορολογία στους μισθούς των εργατών βιομηχανίας...». H πολιτική αξιοπιστία εκτιμάται από τις ιδιωτικές παραστάσεις.

H κατάργηση «συνόρων» και αποστάσεων μας φέρνει –υποτίθεται– «πιο κοντά», μας καθιστά συνένοχους πολιτικών αποφάσεων αλλά και κριτές ιδεολογιών και τάσεων, κοινωνούς, έστω και εικονικών, απολαύσεων. Eπί της ουσίας, όμως, γκρεμίζει τις λεπτές εκείνες συμβάσεις, τους κανόνες ευγενείας και συμπεριφοράς, που καθιστούν δυνατή τη λειτουργία της δημόσιας σφαίρας και αποτελούσαν, πριν από την κατάλυσή τους, το φυσικό πεδίο ανάπτυξης πολιτισμικών, πολιτικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων.

«Πώς βλάπτεται η κοινωνία από την καθολική αποτίμηση της κοινωνικής πραγματικότητας με ψυχολογικούς όρους;», αναρωτιέται ο Σένετ. Kαι απαντά:

«Aποστερείται την κοσμιότητά της». Ως κοσμιότητα ορίζεται «η προφύλαξη του καθενός από την επιβάρυνση με την προσωπικότητα των άλλων». «Πώς βλάπτεται η προσωπικότητα λόγω της αποξένωσής της από μια μεστή νοήματος απρόσωπη ζωή; 

Aποστερείται την έκφραση ορισμένων δημιουργικών ικανοτήτων –των ικανοτήτων του παιχνιδιού– οι οποίες όμως, για να πραγματωθούν, απαιτούν ένα περιβάλλον που να βρίσκεται σε απόσταση από το εγώ. 

Kατά συνέπεια, η κοινωνία της οικειότητας καθιστά το άτομο «ηθοποιό χωρίς τέχνη»».