"ΥΠΑΤΙΑ"

 Η Υπατία, μια από τις σημαντικώτερες γυναικείες προσωπικότητες των αρχαίων χρόνων, ήταν φιλόσοφος, μαθηματικός, αστρονόμος. 

 Γεννήθηκε και έζησε στην Αλεξάνδρεια (375-415 μΧ) την εποχή της ίδρυσης του Ανατολικού τμήματος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας που έμελλε να δημιουργήσει το Βυζαντινό Κράτος. Βρήκε τραγικό τέλος από τα χέρια φανατικών Χριστιανών, θύμα της διαμάχης μεταξύ πολιτικής και θρησκευτικής εξουσίας. 

Η Αλεξάνδρεια πνευματικό κέντρο με παγκόσμια ακτινοβολία εκείνη την εποχή, απετέλεσε λόγω της γεωγραφικής της θέσης τον σύνδεσμο μεταξύ του αρχαίου κλασικού κόσμου, του ειδωλολατρικού και των χριστιανικών χρόνων. Ελληνική πόλη με πολυεθνικό χαρακτήρα εσπαράσσετο από θρησκευτικές διενέξεις, ήταν δε γνωστό το "στασιώδες" των κατοίκων της. Η κύρια πηγή για τον βίο της Υπατίας είναι ένας εκκλησιαστικός συγγραφέας ο Σωκράτης ο Σχολαστικός, σύγχρονος της Υπατίας, του οποίου το έργο διακρίνεται για αξιοπιστία και ακρίβεια. Μαρτυρεί λοιπόν:

 "Στην Αλεξάνδρεια έζησε μια γυναίκα με το όνομα Υπατία, κόρη του φιλοσόφου Θέωνα. Είχε μια τόσο ξεχωριστή παιδεία, ώστε υπερτερούσε από όλους τους φιλοσόφοuς της εποχής της. Η διδακτική της δραστηριότητα την έφερε στην κορυφή της πλατωνικής σχολής, που ιδρύθηκε από τον Πλωτίνο. Αυτή η γυναίκα λοιπόν έπεσε θύμα μηχανορραφιών. Επειδή δηλαδή συναντιόταν συχνά με τον Ορέστη, τον αυτοκρατορικό έπαρχο, διαδόθηκε στον χριστιανικό πληθυσμό η συκοφαντική φήμη ότι ήταν η Υπατία εκείνη που εμπόδιζε τον Ορέστη να καλλιεργήσει φιλικές σχέσεις με τον Κύριλλο, το επίσκοπο της πόλης. 

Έτσι συνωμότησαν διάφοροι θερμοκέφαλοι με την καθοδήγηση του αναγνώστη της εκκλησίας Πέτρου και επιτέθηκαν στην γυναίκα πισώπλατα, κατακρεούργησαν το κορμί της….. κομμάτιασαν τα μέλη του σώματός της... τα μετέφεραν όλα και τα έκαψαν. Η πράξη αυτή ντρόπιασε πολύ τον Κύριλλο όπως και την Εκκλησία της Αλεξάνδρειας".

Άλλη πηγή για τον βίο της Υπατίας είναι το λεξικό του Σουϊδα, λόγιο λεξικό του 10ου αιώνα όπου βεβαιώνεται η αγαμία της φιλοσόφου, "έμεινε ανύπαντρη αν και ήταν πανέμορφη" και εξαίρεται η διδακτική της δραστηριότητα.

Για να προσεγγίσουμε την προσωπικότητα της Υπατίας είναι χρήσιμο να εξετάσουμε το πατρικό της περιβάλλον, αλλά και τον κύκλο των μαθητών της. Πατέρας της ήταν ο Θέων, λόγιος, μαθηματικός, αστρονόμος με αγάπη για την φιλοσοφία, τη θρησκεία και τον αποκρυφισμό. Έγινε δάσκαλος της κόρης του και την μύησε στα ενδιαφέροντά του. Από τους μαθητές της Υπατίας κυριότερος υπήρξε ο Συνέσιος ο Κυρηναίος, επίσκοπος Χριστιανός από την Κυρήνη της Β. Αφρικής. Σημαντικές είναι οι επιστολές του από τις οποίες αντλούμε πολύτιμες πληροφορίες.

Ο Συνέσιος λοιπόν αποκαλεί την Υπατία "δέσποινα μακαρία". Η Υπατία ακτινοβολεί γνώσεις που προέρχονται από τον "θεϊκό" Πλάτωνα και τον διάδοχό του Πλωτίνο. Σε άλλη επιστολή γίνεται λόγος για την -ιερότητα όχι μονο της ψυχής της, αλλά και ολόκληρης της ύπαρξής της. Χαρακτηρίζεται ακόμη "γνήσια καθηγήτρια των μυστηρίων της φιλοσοφίας". Η διδασκαλία της Υπατίας οδηγούσε τους μαθητές της σε αυτό που ονόμαζαν"ένωση με το θείο".

Η Υπατία, νεοπλατωνική φιλόσοφος, παρέδιδε για τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη και άλλους φιλοσόφους όχι μόνο σε ένα στενό κύκλο "μυημένων" αλλά και σε ευρύτερο κοινό. Πολλοί από τους μαθητές της κατέλαβαν αργότερα αυτοκρατορικά ή εκκλησιαστικά αξιώματα. Αλλά και άνθρωποι με υψηλά αξιώματα που έφθαναν στην Αλεξάνδρεια δημιουργούσαν στενές σχέσεις μαζί της. Κατείχε λοιπόν η Υπατία ισχυρή θέση πολιτική, κοινωνική αλλά και πολιτιστική. Ήταν αδιάφορη για τις παγανιστικές λατρείες ουδέτερη στις θρησκευτικές έριδες.

Ασχολήθηκε ακόμη με τα μαθηματικά και την αστρονομία. Οι πηγές την θεωρούν μαθηματικό που ξεπέρασε τις ικανότητες του πατέρα της. Έγραψε σχόλια στα Κωνικά του Απολλωνίου, τον Αστρονομικό Κανόνα, αλλά και σχόλια στον Διόφαντο που μέχρι σήμερα θεωρείται ο Πατέρας της Άλγεβρας. Από τις επιστολές του Συνεσίου γίνεται φανερό ότι είχε μυήσει τους μαθητές της στην Αριθμοσοφία.

Για την Υπατία τα μαθηματικά και η αστρονομία ήταν σκαλοπάτια που οδηγούσαν στην γνώση. Με την καθοδήγησή της ο Συνέσιος κατασκεύασε τον Αστρολάβο, όργανο για την μέτρηση της θέσης των άστρων και των πλανητών.

Έχουν περάσει 1600 έτη περίπου από τον θάνατό της και η μορφή της εξακολουθεί να εμπνέει την Τέχνη, τη Λογοτεχνία.

Η τελευταία "Ελληνομάρτυς" όπως την αποκαλούν έχει ταυτιστεί με την Αγία Αικατερίνη. Στη Μ.Ασία κοντά στη πόλη Λαοδίκεια επιγραφή σε ερειπωμένη εκκλησία αναφέρει ΑΓΙΑ ΥΠΑΤΙΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ. Αλλά και σε μια μονή του Άθω απεικονίζεται στις τοιχογραφίες σαν προφήτισσα και Αγία!

Το τέλος της Υπατίας σηματοδοτεί το τέλος της Αρχαίας Εποχής. Ακολούθησε η πλήρης επικράτηση του Χριστιανισμού.

Ο Ρουμάνος θρησκειολόγος ELIADE, εξαίρει την χριστιανική αλληλεγγύη των πρώτων αιώνων. Όμως αυτή η αλληλεγγύη δεν ξεπέρασε τους φραγμούς σχετικά με το φύλο.  

Η Υπατία ήταν το πρώτο θύμα του μίσους εναντίον των γυναικών που συνεχίσθηκε αργότερα με τις καταδιώξεις των μαγισσών.

Γι'αυτό, όπως λέει και ο Γερμανός συγγραφέας Α . ZITTELMANN δημιουργός της βιογραφίας "ΥΠΑΤΙΑ", "το όνομά της δεν πρέπει να εξαφανιστεί από την ιστορία".

Μαίρης Ζωγράφου