Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΣΤΗΜΑ

Θρησκεία είναι το σύνολο των πεποιθήσεων και δογμάτων, πού ορίζουν την σχέση τού ανθρώπου με το ιερό. Η πίστη σε μία υπερφυσική δύναμη, σε έναν ή σε πολλούς θεούς είναι φυσική ανάγκη του ανθρώπου.
Οι θρησκείες, σαν πανανθρώπινο φαινόμενο, στην ιστορική πορεία των αιώνων είναι σημαντικός πολιτικός, ιστορικός διεθνής παράγοντας, κατέχοντας μια ισχυρή δύναμη εξουσίας δίπλα στην κοσμική, καθώς επηρεάζουν τεράστιες μάζες πιστών.

Σε αρκετές περιπτώσεις η λέξη θρησκεία χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει την "οργανωμένη θρησκεία" - δηλαδή ενός οργανισμού που υποστηρίζει την άσκηση μιας θρησκείας συχνά υπό την μορφή νομικής οντότητας, ενώ οι τομείς - καθήκοντα που τον διέπουν είναι, (καθ. κ.Μπέγζος) :
• Πνευματικότητα : Νόημα της ζωής και αναζήτηση.
• Πολιτισμός : Διάσωση και συμβολή στην παραγωγή πολιτισμού.
• Κοινωνικότητα : Ελεημοσύνη, απάλυνση ανθρώπινου πόνου, ομολογία, περιβάλλον, βιοηθική.

Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία (Βικπεδια), η παγκόσμια κατανομή του παγκόσμιου πληθυσμού στις κυριότερες επικρατούσες θρησκείες είναι:

1. Χριστιανισμός: 2.1 δισεκατομμύρια (Μονοθεϊστική)
2. Ισλαμισμός: 1.3 δισεκατομμύρια -//-
3. Ινδουϊσμός: 1.1 δισεκατομμύρια
4. Βουδισμός: 400 εκατομμύρια
5. Σινική Παραδοσιακή Θρησκεία: 394 εκατομμύρια
6. Πρωτογονισμός: 300 εκατομμύρια
7. Αφρικανικές Παραδοσιακές Δοξασίες: 100 εκατομμύρια
8. Σιγχισμός: 23 εκατομμύρια
9. Juche: 19 εκατομμύρια
10. Spiritism: 15 εκατομμύρια
11. Ιουδαϊσμός: 14 εκατομμύρια (Μονοθεϊστική)
12. Μπαχάϊ: 7 εκατομμύρια 13. Ζαϊνισμός: 4.2 εκατομμύρια
14. Σιντοϊσμός: 4 εκατομμύρια 15. Cao Dai: 4 εκατομμύρια
16. Ζωροαστρισμός: 2.6 εκατομμύρια 17. Sant Mat / Surat Shabd Yoga : 2 εκατομμύρια 18. Tenrikyo: 2 εκατομμύρια 19. Νεοπαγανισμός: 1 εκατομμύρια 20. Unitarian-Universalism: 800 χιλιάδες 21. Rastafari Κίνηση: 600 χιλιάδες 22. Σαϊεντολογία: 500 χιλιάδες

Το Διεθνές Σύστημα είναι έντονα εθνοκρατικό. Το αποτελούν, το συγκροτούν, κρατικές οντότητες με ισχυρό εθνοτικό χαρακτήρα, δηλαδή κράτη που είναι εθνικά ή τείνουν να γίνουν τέτοια (με την έννοια της εθνικής ομοιογένειας). Το στοιχείο της εθνότητας είναι κυριαρχικό στον αυτοπροσδιορισμό των ατόμων και κατ΄επέκταση των κρατικών οντοτήτων και εξήλθε ισχυρότερο μέσα από τα τόσα κατά εποχές διεθνιστικά κινήματα, τον κομμουνιστικό διεθνισμό και σήμερα την σε εξέλιξη παγκοσμιοποίηση και τις θεωρίες περί πολυπολιτισμικότητος,

Η Αναβίωση της Θρησκείας
Οι ιδεολόγοι κουμουνιστές στα επαναστατικά τους κείμενα διεκήρυτταν ότι: «Το επαναστατικό προλεταριάτο θα κατορθώσει ώστε η θρησκεία να γίνει πραγματικά ατομική υπόθεση για το κράτος. Και μέσα σ' αυτό το ξεκαθαρισμένο από την μεσαιωνική μούχλα πολιτικό καθεστώς το προλεταριάτο θ 'αρχίσει μια πλατιά, ανοιχτή πάλη για την εξάλειψη της οικονομικής δουλείας, που είναι η αληθινή πηγή της θρησκευτικής αποβλάκωσης της ανθρωπότητας». (Ν. Λένιν, 3 Δεκεμβρίου 1905)

Στον αντίποδα και με αφορμή το αυξημένο θρησκευτικό συναίσθημα, το οποίο λίγο ή πολύ παρατηρείται στις ημέρες μας, είναι σκόπιμο να εξεταστεί η αναβίωση της θρησκείας, που παρατηρείται στη διεθνή πολιτική σκηνή, ο τρόπος χειρισμού ενός τέτοιου εκρηκτικού μεγέθους και οι συνέπειες του στο διεθνές σύστημα.

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια ολοένα αυξανόμενη ανάμιξη της θρησκείας στα πολιτικά πράγματα. Αυτή η τάση παρατηρείται κυρίως στο μουσουλμανικό κόσμο με την άνοδο του ισλαμισμού (υποταγής στον Θεό). Παραδείγματα αποτελούν η κατάλυση του κοσμικού καθεστώτος του Σαντάμ Χουσεΐν στο Ιράκ, η επικράτηση των Αγιατολαχ στο Ιράν, των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν και οι θρησκευτικές διαμάχες που ακολούθησαν. Αλλά και στο χριστιανικό κόσμο παρατηρείται ανάμειξη της θρησκείας, με προεξάρχον παράδειγμα αυτό των Ευαγγελιστών φονταμενταλιστών στις ΗΠΑ.

Φονταμενταλισμός (Χρίστος Γιανναράς)
Ονομάζουμε φονταμενταλισμό (Fundamentalism) τις σκληρυμένες και μαχητικές εκφάνσεις έμμονης στην παράδοση, συνήθως σε κάποια θρησκευτική παράδοση. Fundamental στα αγγλικά (από το λατινικό funtamendum, δηλαδή θεμέλιο) σημαίνει το θεμελιώδες, το πρωταρχικό, άρα το αυ¬θεντικό και γνήσιο μιας διδαχής, θεωρίας, κοσμοαντίληψης. Από τον 19ο κιόλας αιώνα ομάδες Προτεσταντών στις ΗΠΑ περιέφεραν με καύχηση αυτό το όνομα: φονταμενταλισμός. Σήμαινε την εμμονή, με απόλυτη συνέπεια, στις θεμελιώδεις και βασικές αρχές του χριστιανικού ευαγγελίου.

Ο φονταμενταλισμός δεν είναι σύμπτωμα αποκλειστικά του Προτεσταντισμού. Τέτοιου είδους κινήματα, οργανώσεις τάσεις, αδελφότητες ή μεμονωμένες παρουσίες ανθούν τόσο στον ρωμαιοκαθολικό όσο και στον Ορθόδοξο Χριστιανισμό. Στον αντίποδα εμφανίστηκε και στον μουσουλμανικό κόσμο, σε μεντεσέδες της Μέσης Ανατολής και εξαπλώθηκε σε μεγάλη έκταση ως αντίδραση σε νεωτεριστικές τάσεις φιλελευθερισμού και εκκοσμίκευσης.

Η Παρακμή των Πολιτικών Θεσμών

Οι λόγοι για το φαινόμενο αυτό ποικίλλουν: Ένας σημαντικός λόγος υποστηρίζεται ότι είναι η εκδημοκρατικοποίηση πολλών χωρών και οι ελευθερίες που ήρθαν ως άμεση συνέπεια αυτής.
Όπως θεμελιώθηκε από τον Χρίστο Γιανναρά, «η ανθρώπινη ετερότητα, η ανθρώπινη ελευθερία και το πολιτικό γεγονός είναι έννοιες άρρηκτα συνδεδεμένες».

Σε πολλές χώρες αμφισβητήθηκε ο διά της βίας πολλές φορές επιβεβλημένος κοσμικός χαρακτήρας του κράτους και οι πολίτες ήταν ελεύθεροι να εξασκήσουν τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις. Υπάρχει όμως ακόμα ένας παράγοντας, ίσως ακόμα πιο σημαντικός που χρήζει εξέτασης. Η προϊούσα παρακμή του εθνικού πολιτικού και διεθνούς πολιτικού συστήματος. Οι διαχωριστικές γραμμές μεταξύ των πολιτικών κομμάτων γίνονται πλέον ολοένα και πιο δυσδιάκριτες.

Ο κόσμος δε γνωρίζει πια τα πολιτικά πάθη των προηγούμενων δεκαετιών και οι πολίτες επιζητούν θέσεις που να αντιμετωπίζουν το κάθε πρόβλημά τους ξεχωριστά και όχι στα πλαίσια μιας άκαμπτης πολιτικής ιδεολογίας. Είναι διατεθειμένοι να ενσωματώσουν τα θετικά στοιχεία όλων των πολιτικών θεωριών, ώστε να ανταποκρίνονται καλύτερα στις ανάγκες τους. Το αποτέλεσμα είναι ένα μίγμα με στόχο το συμβιβασμό όλων των απόψεων που τελικά δεν ικανοποιεί πλήρως κανέναν.

Όλα αυτά φυσικά σχετίζονται και με την παρακμή του εθνικού κράτους. Η αχαλίνωτη παγκοσμιοποίηση έχει υπονομεύσει σοβαρά την ισχύ των εθνικών κυβερνήσεων, οι οποίες μοιάζουν πλέον να εξαρτώνται από δαιδαλώδεις οργανισμούς που έχουν την έδρα τους σε μακρινές πόλεις και χώρες. Ο πολίτης αισθάνεται αδύναμος, καθώς δε φαίνεται να μπορεί να επηρεάσει ουσιαστικά τις εξελίξεις γύρω του.

Αυτό ακριβώς το κενό ήρθε να καλύψει η θρησκεία, σαν πανανθρώπινο φαινόμενο. Ο άνθρωπος έχει την ανάγκη για κάτι σταθερό, για μια αξία πάγια και αναμφισβήτητη, για έναν «μπούσουλα» βάσει του οποίου θα κινείται. Όλες οι θρησκείες έχουν αυτόν τον απόλυτο χαρακτήρα, κάνουν αυτό το διαχωρισμό ανάμεσα σε «εμάς» και στους «άλλους». Πρόκειται για μια, επικίνδυνη πολλές φορές, απλοποίηση που ενδέχεται να την εκμεταλλευτεί κάποιος προκειμένου να διαταράξει το διεθνές σύστημα.

Χριστιανισμός
Εκ παραδόσεως οι Ευρωπαίοι, αλλά και οι Αμερικανοί, κατά πλειοψηφία είναι Χριστιανοί διαιρεμένοι σε διάφορες Εκκλησίες και Ομολογίες. Μαζί τους συμβιούν Εβραϊκές Κοινότητες, οι οποίες επίσης παρουσιάζονται διαφοροποιημένες μεταξύ τους, όπως και κοινότητες Ισλαμικές διαφορετικής εθνικής καταγωγής. Επί πλέον, ομάδες βουδιστικές, ινδουιστικές, σικ, μπαχάι κ.α.

«Το μεγαλύτερο πρόβλημα του δυτικού Χριστιανισμού, αλλά και πολλών Ορθοδόξων, είναι ότι θρησκειοποίησαν τον Χριστιανισμό, μετέτρεψαν την Εκκλησία σε θρησκεία. Και έτσι καλλιεργούνται οι φονταμενταλισμοί, τα μίση και οι διαιρέσεις, η μαγική αντίληψη και σχέση με τον Θεό, η ανταγωνιστική διάθεση του ενός προς τον άλλο, η ατομοκρατική θεώρηση της ζωής, η χρησιμοθηρική και ωφελιμιστική αντίληψη της κοινωνίας, η φανταστική ερμηνεία των πάντων, η συναισθηματική προσέγγιση του βίου και γενικά η άποψη ότι ο άλλος αποτελεί και είναι απειλή της δικής μας ύπαρξης». (Χρίστος Γιανναράς)

«Επιβάλλεται να αντισταθούμε στη χρησιμοποίηση της θρησκείας για πολεμικές συγκρούσεις, καθώς και για τη στήριξη και τόνωση της τρομοκρατίας. Στην εποχή μας, οι θρησκείες εξακολουθούν να έχουν επιρροή, αλλά βεβαίως δεν καθορίζουν τις αποφάσεις των πολιτικών ηγετών και των οικονομικών παραγόντων. Οι τελευταίες λαμβάνονται βάσει άλλων κριτηρίων και συμφερόντων. Συγχρόνως όμως, ηγετικά χείλη των αντιμαχομένων χρησιμοποιούν τη θρησκευτική ορολογία επικαλούμενοι τον Θεό. Η θρησκευτική λοιπόν συνείδηση καλείται να αντισταθεί, ώστε να μείνει το θρησκευτικό συναίσθημα στον ιερό ρόλο του : την ειρήνευση, την καταλλαγή, τη συγγνώμη, την επούλωση των τραυμάτων» (Αρχιεπισκόπου Τιράνων, Δυρραχίου και πάσης Αλβανίας κ.κ. Αναστασίου)

Μουσουλμανισμός
Στο μουσουλμανικό κόσμο, η θρησκεία διαφεύγει από την εσωτερική υπόθεση του πιστού και παράγει πολιτική, διαστρεφόμενο δε παράγει και υψηλή στρατηγική (καθ. Ι. Μάζης).

Έτσι παρατηρείται η δυναμική επάνοδος του ισλαμικού φονταμενταλισμού, με τα ακραία ισλαμικά στοιχεία να κερδίζουν ολοένα έδαφος στον πολιτικό χώρο και να χρησιμοποιούν θρησκευτικά στοιχεία στη ρητορική τους (χαρακτηρισμός των ΗΠΑ ως ο «Μεγάλος Σατανάς»), ενώ δε λείπουν και οι αναφορές στις Σταυροφορίες των Μεσαιωνικών χρόνων και την ανάγκη εκδίκησης.

Το Ιερό Κοράνιο πάντως αναφέρει: "Ω εσείς πιστοί, μη συμμαχείτε με Ιουδαίους και Χριστιανούς, αυτοί συμμαχούν μεταξύ τους. Εκείνοι ανάμεσά σας που συμμαχούν μαζί τους, σ' εκείνους ανήκουν. Σίγουρα ο Αλλάχ δεν καθοδηγεί τους αδίκους".

«Να διαφωνείς με τους ανθρώπους του Βιβλίου (δηλ Χριστιανούς και Ιουδαίους) με τον πιο ευγενικό τρόπο -εκτός από εκείνους που πράττουν λανθασμένα- λέγοντας, 'Έχουμε πίστη σε αυτό που μας στάλθηκε και σε αυτό που σας στάλθηκε. Ο Θεός σας και ο Θεός μας είναι ένα και εμείς υπήκοοί του» (Σουρά αλ-'Ανκαμπούτ, 29:46)

Ο ισλαμικός φανατισμός δεν προέκυψε άξαφνα στην διεθνή πολιτική σκηνή. Υπήρξε αποτέλεσμα κοινωνικο-πολιτικών εξελίξεων αλλά και σαν προϊόν επιλογών και πράξεων συγκεκριμένων κυβερνήσεων, μέσα από τη διαστροφή του Ισλάμ σε πολιτική.

Μετά από σειρά πειραματισμών σε διάφορα επίπεδα πολιτικών επιλογών (Αραβικός εθνικισμός, κρατικός σοσιαλισμός, κίνημα αδεσμεύτων), οι επαναλαμβανόμενες αποτυχίες των Αραβικών καθεστώτων και οι συνακόλουθες λαϊκές απογοητεύσεις οδήγησαν στην επανακάλυψη της θρησκείας. Μία αιτία υπήρξε η στρατιωτική επιτυχία του Ισραήλ, κράτος - προϊόν μίας θρησκείας.
Άλλος λόγος όμως, ίσως ο σοβαρότερος, ήταν το ένδοξο παρελθόν του Ισλάμ. Αγνοώντας βέβαια τις αποτυχίες του, οι πιστοί κατέληξαν πως μόνο αφοσιωμένοι στις αρχέγονες διδασκαλίες του θα επαναφέρουν τα μεγαλεία του παρελθόντος.

Ενώ η αναβίωση στηρίχθηκε στον ψυχισμό των ταπεινωμένων μουσουλμάνων των Αραβικών κυρίως κοινωνιών, η επιβεβαίωση ήρθε από αλλού. Το θάρρος του Χομεϊνί στο Ιράν να ανατρέψει, με σημαία το Ισλάμ, ένα πανίσχυρο κοσμικό καθεστώς και να ταπεινώσει, με την ιστορία των ομήρων, τις ΗΠΑ υπήρξε το πρώτο βήμα. Οι επιτυχίες των φυλών του Αφγανιστάν και των Ταλιμπάν ενάντια στην Σοβιετική στρατιωτική μηχανή ήρθε λίγο αργότερα να ολοκληρώσει την ψυχολογική διαδικασία.

Πολλά κράτη συνέβαλαν έμπρακτα στην ενίσχυση των φανατικών ισλαμιστών. Το Πακιστάν, η Σαουδική Αραβία και οι ΗΠΑ υπήρξαν αρχικά τα βασικά στηρίγματα στο Αφγανιστάν των μαχητών της Τζιχάντ (μτφ. ο πόλεμος του πιστού ενάντια στα ελαττώματά του ή ο ιερός και ευλαβής αγώνας εναντίον των εχθρών του Ισλάμ.) Οι δύο πρώτες χώρες δεν σταμάτησαν να ενισχύουν τους μουλάδες και τους φανατικούς φενταγίν και μετά την αποχώρηση των Σοβιετικών από την νότια Ασία.

Διαπιστώσεις
• Οι ακρότητες σε καμία περίπτωση δεν έχουν θέση σε ένα διεθνές σύστημα, όπου η πολυπολιτισμικότητα εντείνεται.

• Πόλεμοι στο όνομα της θρησκείας έγιναν και συνεχίζουν να γίνονται. • Είναι αμφισβητήσιμη η πίστη των θρησκευτικών κινημάτων στις αρχές της δημοκρατίας, σε περίπτωση που αποκτήσουν τελικά σημαντική πολιτική δύναμη.

• Όλα δείχνουν ότι, παρά τις προβλέψεις περί του αντιθέτου, η θρησκεία γνωρίζει μια επάνοδο και αρχίζει να αποκτά μια ολοένα αυξανόμενη πολιτική δύναμη. Η ανάμιξή της στην πολιτική ζωή και κατ΄ επέκταση στις διεθνείς σχέσεις είναι μεγάλη και σε αρκετές περιπτώσεις ανησυχητική.

• Είναι αναγκαία η αξιοποίηση της πνευματικής ηγεσίας όλων των θρησκειών, καθώς και των ΜΜΕ για την προβολή της σημασίας της ειρηνικής συνύπαρξης των πιστών όλων των θρησκειών για τις θεμελιώδεις ελευθερίες και τα θεσμικά τους δικαιώματα, όχι μόνο σε τοπικό πλαίσιο, αλλά και σε παγκόσμια προοπτική.

• Η Ελλάδα με την Ελληνορθόδοξη θρησκεία και τον πολιτισμό της, λόγω θέσεως, ιστορικών σχέσεων και δεσμών αλλά και ευχερούς επικοινωνίας με όλα τα κράτη της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής, ένωσε στο παρελθόν τη Δύση με τον Ισλαμικό κόσμο αυτών των περιοχών. Το ίδιο μπορεί να κάνει και τώρα όταν μάλιστα η αντιπαράθεση της Δύσης και ειδικότερα των ΗΠΑ, με το ευρύτερο Ισλάμ οδηγείται σε κρίσιμες καταστάσεις.

Κ.Λ.