Ο νέος Ανθρωπισμός

Η μεγαλύτερη κρίση, πέρα από την οικονομική καταβαράθρωση και τον αξιακό μαρασμό, που καλείται να αντιμετωπίσει ο ελληνικός λαός, είναι η εκχώρηση των δημοκρατικών δικαιωμάτων και η αμφισβήτηση των θεσμών, υπό την τρομολαγνική απειλή του χρέους και της ανέχειας: 

Οι κυβερνήσεις-εκλεγμένες και μη-νομοθετούν εσπευσμένα, αδιαφορώντας για το λαϊκό συμφέρον και τις αντοχές, κραδαίνοντας τον φόβο, την ενοχή και την ανασφάλεια ως μέσα χειραγώγησης και ύπνωσης των αντανακλαστικών.

Η αντιπροσωπευτική κοινοβουλευτική δημοκρατία, εξελίσεται σε μεταδημοκρατία, όπου οι πολίτες απεμπολούν το δικαίωμα της πολιτικής δράσης σε υπερεθνικά, οικονομικά κέντρα ελέγχου, εκχωρούν την ψήφο χωρίς πραγματικές ιδεολογικές επιλογές και μετατρέπονται σε ανδρείκελα, που πασχίζουν για την ατομική επιβίωση, ανίκανα να εκφράσουν συλλογική βούληση και στιβαρό, εναλλακτικό λόγο. 

Τα κελεύσματα του συντάγματος, τα ανθρώπινα δικαιώματα, το κράτος πρόνοιας, η κοινωνία της γνώσης και των πολιτών, αποδείχθηκαν έννοιες βαρύγδουπες και κενές, όπως ακριβώς και τα οράματα των πολιτικών στο σύνολο της Ευρώπης, αποδεικνύοντας πως οι Ενώσεις, που ξεκινούν πρωτίστως ως οικονομικές και δευτερευόντως ως κοινωνικές, στερούνται ερεισμάτων και καταρρέουν στην πρώτη καπιταλιστική κρίση ή στα αδηφάγα κερδοσκοπικά παιχνίδια της πραγματικής εξουσίας.

Πολλοί μιλούν για τα θετικά στοιχεία, που θα αναδυθούν με αφορμή την παρούσα ιστορική συγκυρία, ενώ άλλοι ευαγγελίζονται τις αξίες, που μερικές δεκαετίες πριν διασφάλιζαν την κοινωνική συνοχή: Αλληλεγγύη, κοινωνική εμπιστοσύνη, καρτερία, επιστροφή στην πρωτογενή παραγωγή, ανταλλακτική οικονομία και αποπομπή ή αμφισβήτηση του ευδαιμονισμού και του ηδονισμού, που χρόνια κατασπάρασσαν και αλλοίωναν τα ευγενή ιδανικά του Ελληνικού Έθνους.

Όμως, δις εις τον αυτόν ποταμόν ουκ αν εμβαίεις. 

Η ιστορία επαναλαμβάνεται μόνο ως φάρσα και τα σπέρματα της κρίσης διαφαίνονται από τα πρώτα έτη της νεοελληνικής πραγματικότητας, από την εποχή που οι προηγούμενες γενιές αναστήλωναν σε σαθρά θεμέλια τη μεταπολεμική Ελλάδα.

Η ψευδεπίγραφη, επιδοματική ευμάρεια των τελευταίων ετών απέδειξε πως ο νεοπλουτισμός, η έπαρση, η εύκολη και αήθης ανέλιξη, η κατάλυση των δημοκρατικών αξιών, οι πελατειακές σχέσεις, οι αποκαμωμένοι θεσμοί και οι ανήμποροι νόμοι, η αλαζονεία και η λατρεία του βραχυπρόθεσμου αποτελούν κι αυτά χαρακτηριστικά του λαού μας, τα οποία, αντί να παραγνωριστούν, πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο περισυλλογής και αναλυτικής μελέτης. 

Η έξοδος από την κρίση και η αποφυγή επανάληψής της απαιτεί την κινητοποίηση όλων των δυνάμεων, που απέμειναν, το σχηματισμό μιας νέας ανθρωπιστικής κουλτούρας, την αποδοχή μιας καινοτόμου ιδεολογίας και την ανάδειξη ηγετών, που θα εμφορούνται από ουμανιστικά ιδεώδη:

-Το αίτημα για άμεση δημοκρατία ή τουλάχιστον για σταδιακή αποδυνάμωση του κοινοβουλευτισμού θα τονώσει την προσωπική ευθύνη και το συλλογικό σκέπτεσαι και πράττειν. Σήμερα, οι νέες τεχνολογίες εγγυώνται την επιτυχία του εγχειρήματος.

-Το περιεχόμενο της Παιδείας δεν θα καθορίζεται από αναλυτικά προγράμματα, που επιβάλλουν τα Υπουργεία, αλλά θα αποτελεί προϊόν διαβούλευσης μεταξύ ενός ανοιχτού σχολείου και μιας πρωτοπόρου κοινωνίας. Τα δε μαθήματα θα προκρίνονται με γνώμονα τη δημιουργικότητα κι όχι το στείρο πραγματισμό. Οι επιταγές της αρχαίας ελληνικής κοσμοθεωρίας είναι περισσότερο επίκαιρες από ποτέ.

-Οι πανευρωπαϊκές πολιτικές αποδείχτηκε πως απλώς συγκλίνουν προς την απόλυτη επιβολή μιας παγκόσμιας τάξης αυθαιρεσίας, υποδούλωσης και τυραννίας. Τα κέντρα των αποφάσεων, είναι επιτακτική ανάγκη να μεταφερθούν στο τοπικό και οι εθνικές αδόκιμες πολιτικές να αντικατασταθούν από περιφερειακές στρατηγικές, που θα λαμβάνουν υπόψη την ιδιαιτερότητα των αναγκών και δυνατοτήτων.

-Η Εκκλησία, ένας από τους λίγους θεσμούς, που μπορούν να αντισταθούν, το έσχατο καταφύγιο, να αφυπνιστεί, αναλαμβάνοντας τις ευθύνες της και συμπλέοντας με το λαό κι όχι ταυτιζοντας την ιστορική της πορεία με το κράτος.

-Η κοινωνική οικονομία πρέπει να θεσμοθετηθεί σε κάθε έκφανση συναλλακτικής δραστηριότητας.

-Η αλληλεγγύη να υπεισέρχεται στα πρώτα στάδια της παραγωγής και όχι να διατυμπανίζεται εκ των υστέρων.

 Η παρούσα κρίση είναι κυρίως πολιτιστική, και ως τέτοια, αντιμετωπίζεται μόνο με καταιγισμό πολιτισμικών δράσεων σε κάθε έκφανση της κοινωνικής ζωής. 

Ανοχή στη διαφορετικότητα, 

ανασύσταση του παραδοσιακού, 

αναστοχασμός για τα αξιακά πρότυπα, 

ενίσχυση της κοινωνικής αυτορρύθμισης, 

εμπλουτισμός των δημοκρατικών διαδικασιών 

και εφαρμογή νέων ιδεών, 

μπορούν να άρουν το αδιέξοδο με το μικρότερο δυνατό τίμημα.

 Ευστράτιος Παπάνης,

Επίκουρος Καθηγητής Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Αιγαίου