Εγωκεντρισμός

Ο Δρ. Fritz Kuenkel ανήκει στη σειρά των γιατρών ψυχολόγων που ξεπρόβαλλαν σε μια επιβλητική συνέχεια των ερευνητών του εσωτερικού κόσμου, ύστερα από την πρώτη εξόρμηση του ιδρυτή της ψυχολογίας βάθους Φρόιντ (Tiebenpsychologie). 
 

Το άτομο που μαθαίνει το εγώ του, υπνωτίζεται από αυτό, συγκεντρώνει όλο το σύμπαν μέσα σ’ αυτό, το λατρεύει σαν θεό του. Τη μεγάλη του πλάνη πληρώνει με πόνους και δάκρυα, με συγκρούσεις και αγωνίες. Το εγώ γίνεται η μεγάλη αγιάτρευτη πληγή που διαρκώς αιμορραγεί, και που όμως με κανένα τρόπο δεν θέλουμε να κλείσει, όσο κι αν ισχυριζόμαστε το αντίθετο. 

Ολόκληρος ο σημερινός πνευματικός πολιτισμός μας βρίσκεται στο στάδιο αυτό. Κάθε αξιόλογη δράση απορρέει κατά κανόνα από αυτή τη βαθύτερη εγωτροπία, ακόμα και στις περιπτώσεις που εκ πρώτης όψεως μοιάζουν ενάρετες και αλτρουιστικές. Αλλά, ας αναφέρουμε καλύτερα μερικά από τα λεγόμενα του Kuenkel γύρω από το θέμα αυτό.

Ο εγωκεντρικός άνθρωπος είτε συνειδητά, είτε και πιο πολλές φορές ασυνείδητα, επιδιώκει την πραγματοποίηση ενός εγωκεντρικού ιδανικού. Ό,τι τον πλησιάζει προς αυτό είναι ευτυχία, ενώ ό,τι τον απομακρύνει απ’ αυτό είναι δυστυχία. 

Το περιεχόμενο αυτού του ιδανικού ποικίλλει στα διάφορα άτομα και μπορεί πολλές φορές επιφανειακά να είναι πολύ αντιφατικό. Μπορεί να είναι π.χ. το «θέλω να γίνω πολύ πλούσιος σαν τον Rothschild», ή «να γίνω πολύ ένδοξος σαν τον Ναπολέοντα», ή «είμαι ένας μάρτυρας που ακολουθεί τον δρόμο του Χριστού προς το Σταυρό». 

Στις πιο πολλές περιπτώσεις, η εγωτροπία λειτουργεί κατά τέτοιο τρόπο ώστε να μην γίνεται φανερή στο άτομο. Πραγματικά, ένας δαιμόνιος Πρωτέας κρύβεται κάτω από τις ποικίλες μορφές, και εφευρίσκει τόσα πολλά επιτήδεια τεχνάσματα ώστε να χρειάζεται αρκετή δόση ψυχολογικής πείρας για να μπορεί κανείς να την αποκαλύψει. Χαρακτηριστικό γνώρισμα εγωκεντρισμού είναι το αλύγιστο, το άκαμπτο των επιταγών του.

Το εγώ συμπεριφέρεται σαν ένας κυρίαρχος που δεν υπομένει καμιά αντίδραση. Ακόμη και στη σπάνια περίπτωση του να έχει κανείς διαμορφώσει το εγώτροπο ιδανικό «είμαι μάρτυρας και υποφέρω σαν τον Ιώβ», αυτός μπορεί ασυναίσθητα να επιμένει με κάθε τρόπο στις δυστυχίες του, και να απομακρύνει χωρίς να το εννοεί κάθε πιθανότητα ανακούφισης. Γιατί η ευτυχία θα εμποδίζει την πραγματοποίηση του μαρτυρικού ιδανικού του. 

Στο άγγιγμα της αλήθειας ο εγωκεντρισμός συντρίβεται, γι’ αυτό και τόσο πολύ την φοβάται. Αυτή η αναγωγή του εγώ σε μια απόλυτη αξία είναι η άκρα αντίθεση προς την πραγματική ζωντάνια της ανιδιοτέλειας. Η αυτοθεοποίηση δεν οδηγεί σ’ εκείνο που επιδιώκει, δηλαδή στην εξασφάλιση του αγαπητού εγώ αλλά αντίθετα, στην κατάπτωσή του.

«Ο φιλών την ψυχήν αυτού, απολέσει αυτήν. Και ο μισών την ψυχήν αυτού εν τω κόσμω τούτω, εις ζωήν αιώνιον φυλάξει αυτήν»
(Ματθαίος ε 39, Μάρκος η 35, Λουκάς θ 24)

Ας φανταστούμε όλες τις ενέργειες, όλη τη ζωτικότητα ενός εγωκεντρικού ανθρώπου σαν μια πυραμίδα που στην κορυφή της είναι τοποθετημένο το εγωκεντρικό ιδανικό. Όλη η απέραντη δημιουργικότητα της ζωής τελειώνει σ’ αυτό και κινείται προς αυτό, περιορίζεται απ’ αυτό. Τα μέσα της δράσης του και ο σκοπός του αποκρυσταλλώνονται σε μια μορφή, σε κάτι στενά καθορισμένο. Αυτή η πορεία σύντομα φέρνει το άτομο σε σύγκρουση με το περιβάλλον του.

Από την ένταση της ακαμψίας του σκοπού του, θα εξαρτηθεί η ψυχική του ισορροπία. Όταν η σύγκρουση ενταθεί και τα εξωτερικά γεγονότα αρνηθούν την εξυπηρέτηση του εγωκεντρικού του ιδανικού, τότε αυτό συντρίβεται και ο εγωκεντρικός άνθρωπος που συνταύτισε το είναι του μαζί του ζει την αγωνία της καταστροφής. Το ορμητικό κύμα της εξέλιξης παρέσυρε το οικοδόμημά του σε συντρίμμια και ερείπια.

Κατά τον Kuenkel αφορμή βασική κάθε νεύρωσης δεν είναι ούτε η λίμπιντο του Φρόιντ ούτε μόνο ο παράγοντας μειονεξίας του Άντλερ. Κάθε κακή προσαρμογή προς τις απαιτήσεις του ψυχοβιολογικού νόμου που ωθεί τον άνθρωπο μέσα από τις συγκρούσεις σε ολοένα περισσότερη ωρίμανση, κάθε αντίσταση στην ανάπτυξη της κοινωνικότητας – σ’ αυτό συμφωνεί και ο Άντλερ – δημιουργεί τις προϋποθέσεις μιας ψυχικής διαταραχής κατά το μάλλον ή ήττον μεγάλης, που μπορεί τελικά να απολήξει στη νεύρωση, στην αυτοκτονία ή στο έγκλημα. 

Εκείνο για το οποίο μπορεί κανείς να είναι τελικά βέβαιος, είναι πως δεν μπορεί με κανένα τρόπο να αποφύγει αυτό που τόσο πολύ φοβάται: τον πόνο.

Ο εγωκεντρικός, που μοναδικός σκοπός στέκει πάντα η διαφύλαξη του πολύτιμου εγώ του, καταλήγει στην τέλεια αντίθεση προς τη ζωή και αργά ή γρήγορα θα ζήσει τη Μεγάλη Αγωνία της καταστροφής, ακόμη κι αν η στιγμή αυτή πρόκειται να έρθει μονάχα την ώρα του θανάτου. Κι αυτό όμως μένει μια εξαιρετική περίπτωση. 

Συνήθως, στο βίο του δοκιμάζει τη βαθιά πικρία της μόνωσης και το στείρο πόνο του αποκρυσταλλωμένου, του αλύγιστου ψυχισμού του. Τον πόνο αυτό ο Kuenkel ονομάζει πόνο της αμαρτίας. Είναι ο πόνος που ζει κανείς χωρίς να φωτιστεί η ψυχή του με περισσότερη κατανόηση, και χωρίς το πνεύμα του να αποκτήσει περισσότερη ωρίμανση. Όσο καιρό ζει σε αυτό το ψυχικό στάδιο, μπορεί να πετυχαίνει μεταβολές στο είναι του εις πλάτος. Μπορεί να αναπτύσσεται, να προοδεύει, να αποκτά προτερήματα και αρετές. Οι αλλαγές αυτές είναι επιφανειακή εξέλιξη.

 Υπάρχουν όμως και άνθρωποι που ο πόνος ωθεί σε περισσότερη πνευματική διαύγεια, σε βαθύτερη κατανόηση. Τότε, κατά τον Kuenkel, επενεργεί ο πόνος ωρίμανσης. Μέσα τους γίνεται αλλαγή σε βάθος, μεταβάλλεται η φάση συνειδητότητας. Η προσωπικότητα στέκει τώρα ανάμεσα στα γεγονότα πιο ξύπνια, έχοντας εμβαθύνει περισσότερο στο νόημά τους. Σύντομα συνειδητοποιεί τον εαυτό της σαν ένα κομμάτι εξαρτώμενο από μια ολότητα. Με δυο λόγια, αποκτά εντονότερο κοινωνικό συναίσθημα και διαυγέστερη κρίση για την αξία των πραγμάτων. Μέσα του γεννιέται το πνεύμα. 

Όπως είναι ευνόητο, ο δρόμος της ωρίμανσης δεν είναι διόλου εύκολος, καθόλου ομαλός. Ο άνθρωπος προχωρεί και ωριμάζει περνώντας από πολλές ψυχολογικές κρίσεις. Η μοίρα, λέγει ο Kuenkel, δεν αποβλέπει στο να είμαστε ευτυχείς αλλά στο να αναπτύσσουμε ολοένα περισσότερη πνευματικότητα. Σ’ αυτό, μας εξαναγκάζει.

Η τακτοποίηση των εξωτερικών γεγονότων της ζωής μας έτσι ώστε να οδηγήσουν την επώδυνη γέννηση της πνευματικής προσωπικότητας, αποτελεί αυτό που ονομάζουμε πεπρωμένο.    

Απόσπασμα από την "ΧΑΡΑΚΤΗΡΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚUENKEL"

 Μαρίκας Κανδύλη