Σχέση Φύσης και Τεχνολογίας

Από τη φύση ξεκίνησαν τα πάντα.

Από τη φύση εξαρτώνται ο άνθρωπος και ο πολιτισμός που με τόσο κόπο δημιούργησε κατά τις χιλιετίες της πολυτάραχης ύπαρξής του. Η άποψη του Παρμενίδη ότι το Ον είναι Εν, αδιαίρετο, αμετάβλητο και συνεχές (Παρμενίδης, Περί Φύσεως) αποδεικνύει ότι ήδη από την Προσωκρατική εποχή οι φιλόσοφοι είχαν συλλάβει την αδιάσπαστη ενότητα των πάντων. 

Την άποψη αυτή ενστερνίστηκαν και συνέχισαν ύστεροι δυτικοευρωπαίοι φιλόσοφοι όπως ο Baruch Spinoza που θα την επεκτείνει μέχρι τη διάσταση του Πανθεϊσμού -τα πάντα είναι αναδιπλώσεις του ενός και μοναδικού όντος, του Θεού- (Spinoza, 1677). Η φιλοσοφική αυτή ερμηνεία μας οδηγεί αναπότρεπτα στο συμπέρασμα ότι η φύση είναι δυνατόν να γεννήσει ακόμα και δυνάμεις αυτοκαταστροφής της ή μιας παντελούς αλλοίωσης του χαρακτήρα της όπως τον γνωρίζουμε μέχρι σήμερα.  

Ο άνθρωπος είναι προϊόν της φύσης, το ίδιο και η ανθρώπινη πνευματική ικανότητα που εξελίσσει τον πολιτισμό ανά τους αιώνες. Η Τεχνολογία είναι προϊόν αυτής της ικανότητας του ανθρώπου.

Η καταγωγή λοιπόν της Τεχνολογίας -έστω και μακρινή-, όπως μπορεί να αποδειχθεί και συμπερασματικά με συλλογιστική μέθοδο, είναι από τη φύση. Το γεγονός αυτό και μόνο όμως δεν της εξασφαλίζει φιλικές προθέσεις προς τη φύση, αφού καθώς είδαμε η φύση θεωρείται ως περιεκτική και δυναμικά παραγωγική ακόμα και στοιχείων που μπορούν να εναντιωθούν προς αυτή. Η Τεχνολογία λοιπόν τελικά συμβαδίζει αρμονικά με τη φύση, ή μήπως βρίσκεται στους αντίποδές της; Και αν συμβαίνει το τελευταίο, πώς είναι δυνατόν να το επιτρέψει κάτι τέτοιο ο άνθρωπος που εξαρτάται άμεσα από την υγεία του Οικοσυστήματος;

Η Τεχνολογία είναι ένας ευρέως μεταδοτικός τρόπος να γίνονται κάποια πράγματα τα οποία στο παρελθόν ή ήταν απείρως δυσκολότερα να γίνουν, είτε δε γίνονταν καθόλου. Γύρω από την τεχνολογία χτίζεται ένα περιβάλλον αντιπροσωπευτικό της επιρροής της. Η πρόοδος ταυτίζεται πλέον με την τεχνολογία και η τεχνολογία με την πρόοδο. Κατά τις πρώτες δεκαετίες της βιομηχανικής επανάστασης του 20ου αιώνα η μαζική βιομηχανική παραγωγή θα ωθήσει συγγραφείς να προσδώσουν στην τεχνολογία διαστάσεις μιας νέας πίστης, μιας νέας θρησκείας. 

Η Τεχνολογία διατυπώνεται από τον Aldous Huxley ως το μεγάλο "Τ", μια μορφή πίστης, θρησκείας, ένας ακέφαλος Σταυρός (Huxley, 1932). To "Τ" o Huxley το χρησιμοποιεί ευστόχως καθώς εκείνη την εποχή είχε ξεκινήσει η μαζική παραγωγή του μοντέλου "Τ" της Ford από τον Henry Ford.

Σχεδόν έναν αιώνα αργότερα, στην τεχνολογία πλέον στηρίζουμε ένα μεγάλο μέρος της καθημερινής ζωής αλλά και των προσδοκιών μας. Οι πολύπλευρες ανακαλύψεις και εξελίξεις σε όλες τις επιστήμες βασίζονται στα πολυποίκιλα τεχνολογικά επιτεύγματα. Σε αυτά στηρίζει ακόμα και την επιβίωσή της ένα μεγάλο μέρος της ανθρωπότητας. 

Από την άλλη πλευρά όμως η τεχνολογία για ένα μεγάλο ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού σημαίνει απλώς μια πολυτελή και άπληστη ζωή τη στιγμή που καταναλώνονται τεράστιοι φυσικοί πόροι εξαντλώντας τη γη.

 Εδώ εγείρεται το ηθικό ζήτημα: Πώς γίνεται να συνυπάρχει η πρόοδος (τεχνολογία) με την ανάγκη της επιβίωσης του φυσικού οικοσυστήματος και των φυσικών πόρων που παρέχονται από αυτό;

ΠΡΟΣ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

Η στροφή προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και η ταυτόχρονη απομάκρυνση από τη νοοτροπία των ορυκτών καυσίμων, η διάθεση για ανακύκληση των απορριμμάτων και φιλτράρισμα των ρύπων αλλά και τόσα άλλα που ήδη προαναφέρθηκαν στο χωρίο της Βιώσιμης Ανάπτυξης, υποδηλώνουν τη συνειδητοποίηση του ανθρώπου ότι είναι ανάγκη ζωτικής σημασίας πλέον να καθιερώσει έναν πιο σοβαρό και συμπαγή ρόλο διαιτητή στον αγώνα μεταξύ της Φύσης και της Τεχνολογίας. Όπως έχει ήδη λεχθεί, ο άνθρωπος δεν επιδιώκει να αλλάξει την Τεχνολογία και να την μετατρέψει σε μια έννοια θετική και φιλική προς τη φύση. Κάτι τέτοιο αποδείχθηκε ως οντολογικά αδύνατο. Αυτό που πραγματικά όμως οφείλει απέναντι στη φύση είναι μια δίκαιη μεταχείριση και μια εντιμότητα απέναντι σε όλα εκείνα τα στοιχεία του Οικοσυστήματος που του προσφέρονται απλόχερα ώστε να τα διαθέσει ελεύθερα και κατά βούληση.

Η ιδέα της διατήρησης και εξέλιξης της Τεχνολογίας είναι εκ των πραγμάτων μια παραδοξολογία ως προς τη φυσική υπόσταση του ανθρώπου. Από την άλλη, η κατάργησή της θα σημαίνει τη διακοπή κάθε εξελικτικής ικανότητας του ανθρωπίνου πνεύματος, πράγμα που θα ταύτιζε οντολογικά τον άνθρωπο με τα υπόλοιπα όντα που απαρτίζουν την Οικόσφαιρα. Η ιδέα της διαιτησίας των ανθρωπίνων τεχνολογικών ενεργειών φαίνεται πολλές φορές δυσάρεστη σε αρκετούς που την αντιμετωπίζουν ως τροχοπέδη συνήθως στα βιομηχανικά και οικονομικά τους σχέδια. Μάλιστα υπάρχουν κάποιοι που διατυπώνουν πως ορισμένοι οικολόγοι υπερβάλλουν και αντιτίθενται στην εξέλιξη της επιστήμης και, εν γένει, στην ίδια την ανθρώπινη υπόσταση αφού τεχνολογία αποτελεί πλέον αναπόσπαστο κομμάτι της. 

Απέναντι σε αυτούς, ο Stan Rowe που μας απασχόλησε και παραπάνω θα αντιτείνει το γνωστό ρητό του "Δεν είμαι μισάνθρωπος, αλλά υπερασπιστής της Γης ενάντια στις υπερβολές των ανθρώπων". Τελικώς φαίνεται πως η φύση δε δημιούργησε μόνο δυνάμεις αυτοκαταστροφής, αλλά και δυνάμεις που είναι σε θέση να εμποδίσουν τέτοιες καταστροφικές τάσεις.

 

Παναγιώτης Αποστολόπουλος Πέρρος

                          Εισαγωγή Μεταπτυχιακής διατριβής Ηθικής Φιλοσοφίας Παν/μίου Αθηνών

WWW.FILOSOFIA.GR