Επίκουρος - Διδασκαλία

Η κύρια επιδίωξη της διδασκαλίας του Επίκουρου είναι ο πρακτικός βίος. Επιδιώκεται η εξασφάλιση μιας ευδαίμονος ζωής, και κατά τους χρόνους της παρακμής του ελληνισμού, ο επικουρισμός είχε εξαπλωθεί ευρύτατα στα λαϊκά στρώματα. Η θρησκευτικότητα του Επίκουρου σημαίνει την προσπάθεια να ανέλθει η θνητή ανθρωπότητα στο επίπεδο της θεϊκής μακαριότητας. Ο στόχος του είναι η αναζήτηση της αταραξίας.

Ο Επίκουρος δεν αναμίχθηκε με την πολιτική, ο ίδιος δε αναφέρει ότι:

«Μερικοί θέλουν να γίνουν διάσημοι ή σεβαστοί, πιστεύοντας πως με αυτό τον τρόπο διασφαλίζονται απέναντι στους ανθρώπους, αν η ύπαρξή τους είναι πραγματικά ασφαλής, έχουν το αγαθό που αναζητά η φύση. Αν δεν είναι, δεν κατέχουν αυτό που λαχταρούσαν ακολουθώντας τις φυσιολογικές παρορμήσεις της φύσης. Πρέπει να απελευθερωθούμε από τη φυλακή των δημοσίων υποθέσεων και της πολιτικής».

Ζώντας κανείς ελεύθερα δεν αποκτά μεγάλα κέρδη, γιατί μια τέτοια απόκτηση δεν είναι εύκολη χωρίς να υποδουλωθεί στον όχλο, ή τους δυνάστες. Αλλά μια ζωή ελευθερίας έχει τα πάντα σε συνεχή αφθονία. Η ταραχή της ψυχής δεν μπορεί να καταπραϋνθεί ούτε η αληθινή χαρά δημιουργείται από την κατοχή πλούτου, ή από το θαυμασμό του πλήθους. Από αυτή τη συμπεριφορά του σοφού απορρέει η λατρεία της φιλίας.

Η επικούρεια φιλία είναι αυτοσκοπός. Δεν είναι απλώς ένα ενδιάμεσο στο μονοπάτι της σοφίας, αποτελεί από μόνη της σοφία. Η ηθική θεωρία του επίκουρου τοποθετείται στη βάση της ελληνικής σοφίας, η οποία παραμένει για μεγάλο χρονικό διάστημα σε στάση υπομονής. Υπομονής εμπνεόμενης όχι από κατάθλιψη αλλά από σθένος. Ο σοφός υπομένει τα χτυπήματα της μοίρας αλλά αντιστέκεται και κρατιέται ακλόνητος. Μπορεί όμως να ακολουθήσει και ένα άλλο μονοπάτι με το να υιοθετήσει μια στάση αδιαφορίας. Μ’ αυτό τον τρόπο αποφεύγει να παραχωρήσει την παραμικρή εξουσία επάνω του, αρκεί να ξέρει επακριβώς την αξία των επιθυμιών του και να ικανοποιεί μονάχα εκείνες που αν παραμεληθούν, απειλούν την ίδια του την ύπαρξη.

Την πολυτέλεια την απολαμβάνουν καλύτερα οι άνθρωποι που δεν την έχουν τόσο ανάγκη, και τα φυσικά πράγματα όλα μπορεί εύκολα να τα αποκτήσει κανείς ενώ το περιττό το αποκτά δύσκολα. Μια σκέτη σούπα θα δώσει ίση ευχαρίστηση με ένα πολυτελές γεύμα, όταν θα έχει φύγει όλο το δυσάρεστο αίσθημα από την έλλειψη τροφής. Το ψωμί και το νερό δίνουν μεγαλύτερη ευχαρίστηση όταν προσφέρονται σε κάποιον που τα έχει ανάγκη.

«Η φωνή της σάρκας γυρεύει να μην πεινά, να μη διψά, να μην κρυώνει. Ο άνθρωπος που απολαμβάνει αυτή την κατάκτηση και ελπίζει να την απολαμβάνει και στο μέλλον, μπορεί να συναγωνιστεί σε ευτυχία τον ίδιο το Δία».

Ο Επικούρειος σοφός είναι απαλλαγμένος από το πάθος των τιμών και της δόξας, είναι αυτάρκης όσον αφορά τις ανάγκες του, ανέγγικτος από τα συνηθισμένα πάθη. Ο σοφός δεν αφήνεται να επηρεαστεί από τους φόβους που βασανίζουν την πλειονότητα των ανθρώπων, το φόβο των θεών, τον πόνο και το θάνατο. Αυτό είναι το πιο γνωστό κομμάτι της επικούρειας θεωρίας. Σύμφωνα με το τετραφάρμακο:

«Οι θεοί δεν είναι για να τους φοβάσαι. Δεν διατρέχεις κανένα κίνδυνο στο θάνατο. Είναι εύκολο να αποκτήσεις το καλό, είναι εύκολο να υπομείνεις το κακό με κουράγιο»

Ο Επίκουρος έγραψε τριάντα επτά βιβλία «περί φύσεως» και πολλά άλλα έργα σε παρόμοια θέματα. Οι επικούρειοι αντιμετωπίζονταν στην αρχαιότητα ως εχθροί της μάθησης, διότι πίστευαν ότι καμιά γνώση δεν προσφέρει στον άνθρωπο όσο η μάθηση της φύσης.

Ο Κικέρων μας πληροφορεί ότι ο Επίκουρος, όχι πως δεν ήταν τόσο μορφωμένος αλλά γιατί, σύμφωνα με την κρίση του, δεν μετράει κανένα είδος μάθησης που δεν συνεισφέρει στην τέχνη τού να ζει κανείς ευτυχισμένος. Με λίγα λόγια, η ευτυχία έγκειται στην ηρεμία του νου.

Οι πρωταρχικές προϋποθέσεις για την πνευματική γαλήνη είναι ο περιορισμός των επιθυμιών.

Η μελέτη της φύσης που απομακρύνει τις αιτίες του φόβου δεν έχει παρά μόνο «προοδευτική» αξία.

Σαν τέτοια, παρόλα αυτά, είναι απαραίτητη για την απόκτηση της ευτυχίας.

Κ. Γρηγοριάδης