ΠΛΑΤΩΝ, ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ

O Πλάτων καταγόταν από αριστοκρατική αθηναϊκή οικογένεια. Πατέρας του ήταν ο Αρίστωνας, ο οποίος καταγόταν από το γένος του Κόδρου, και μητέρα του η Περικτιόνη, η οποία ήταν αδερφή του Χαρμίδη, ενός από τους Τριάκοντα τυρράνους, και ανιψιά του Κριτία, επίσης μέλος των Τριάκοντα, καταγόταν από το γένος του νομοθέτη Σόλωνος. Γνώρισε τον Σωκράτη σε ηλικία 20 ετών και έμεινε κοντά του μέχρι τον θάνατο του μεγάλου δασκάλου (399 π.Χ.). Ο άδικος θάνατος του Σωκράτη ήταν το κίνητρο για να αναλάβει τον ρόλο του κοινωνικού μεταρρυθμιστή της αθηναϊκής δημοκρατίας.

Επίκαιρο όσο ποτέ αυτό το έργο του Πλάτωνα έρχεται μετά από 2.400 χρόνια να ορίσει τον πολιτικό άνδρα. Από τις πρώτες κιόλας σελίδες του έργου οι δύο συνομιλητές αποφασίζουν ότι ο πολιτικός είναι επιστήμονας, είναι δηλαδή «κάποιος που γνωρίζει», και η πολιτική είναι τέχνη: η τέχνη της διακυβέρνησης.

Ο αληθινός πολιτικός αντλεί την εγκυρότητα της δράσης του από το προνόμιο που του παρέχει η γνώση της τέχνης του, ένα προνόμιο που ο Πλάτων δεν αναγνωρίζει στον καθένα. Ο περιοριστικός όρος της γνήσιας γνώσης και η επιφύλαξη απέναντι στις απομιμήσεις μειώνει δραματικά το σώμα των διεκδικητών της πολιτικής εξουσίας. Αν μάλιστα δεχθούμε ότι η πολιτική επιστήμη ορίζει στον άξιο πολιτικό ένα αδήριτο καθήκον –να φροντίζει τη μόρφωση των πολιτών– τότε γενναίοι και συνετοί πολίτες είναι αυτοί με τους οποίους ο κυβερνήτης θα προχωρήσει στη σύνθεση του κοινωνικού σώματος και στην αρμονική συνύπαρξη των ανθρώπων μεταξύ τους.

ΠΛ Πολιτ 274e–275e
Τα συμπεράσματα της μυθικής διδαχής: λόγος περί πολιτικού–ποιμένα.

Ο Ξένος υποστήριξε ότι η ζωή κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Κρόνου ήταν ευτυχέστερη για τους ανθρώπους σε σχέση με τη ζωή όσων έζησαν και ζουν κατά τη βασιλεία του Δία, καθώς τους κυβερνούσαν οι ίδιοι οι θεοί και έτσι οι τότε άνθρωποι, απαλλαγμένοι από την ανάγκη της επιβίωσης, επιδίδονταν στη φιλοσοφία. Στη συνέχεια, όμως, αναγκάστηκαν να επιβιώσουν σε ένα εχθρικό φυσικό περιβάλλον, κάτι που έγινε τελικά εφικτό χάρη στην παρέμβαση του Προμηθέα ή στις προσφορές διάφορων θεών. Τελειώνοντας τον μύθο για τη ζωή των ανθρώπων κατά την προηγούμενη κυκλική περιφορά της γης, οπότε βασίλευε ο Κρόνος, ο Ξένος επισήμανε ότι είχαν κάνει ένα λάθος.

ΠΛ Πολιτ 289c–291c
Οι ανταγωνιστές του βασιλιά–πολιτικού.

Στον διάλογο αυτόν διερευνάται η φύση του πολιτικού άνδρα και στα πλαίσια αυτά παραλληλίζεται η πολιτική με την υφαντική. Συγκεκριμένα, οι δύο βασικοί συνομιλητές, ο Ξένος και ο Σωκράτης ο νεότερος, συμφώνησαν ότι, όπως ο υφαντής προμηθεύεται τις πρώτες ύλες, τα εργαλεία ή τα μέσα αποθήκευσης των έργων του χάρη στις διάφορες βοηθητικές τέχνες, έτσι και ο πολιτικός έχει την ανάγκη όσων ασκούν τις βοηθητικές τέχνες, τις οποίες και απαρίθμησαν.

ΠΛ Πολιτ 294a–295b
Ο νόμος αποτελεί εμπόδιο για όποιον κατέχει την αληθινή βασιλική επιστήμη.

Κατά τον Ξένο, ο αληθινός πολιτικός άνδρας διακρίνεται για τη γνώση και τη σοφία του και δικαιούται να επιβάλλει με κάθε τρόπο τη θέλησή του στους πολίτες. Τα συνήθη πολιτεύματα είναι απλές απομιμήσεις του μόνου ορθού, όπου η εξουσία ασκείται από αυτόν τον σοφό άνδρα, ο οποίος για την καλή διοίκηση της πόλης αδιαφορεί ακόμη και για την τήρηση των νόμων. Αυτός ο ισχυρισμός προκάλεσε, ωστόσο, την αντίδραση του νεότερου Σωκράτη, στον οποίο ο Ξένος απαντά με το παρακάτω :

ΞΕ. Επειδή ο νόμος δε θα μπορούσε ποτέ να συνοψίσει επακριβώς το άριστο και συνάμα το πιο δίκαιο για όλους, και να αξιώσει το καλύτερο• γιατί οι ανομοιότητες των ανθρώπων και των πράξεων, και το γεγονός ότι ποτέ τίποτα, για να το πω έτσι, δεν ησυχάζει από τα ανθρώπινα, δεν επιτρέπουν σε καμιά τέχνη, και για κανένα θέμα, να προτείνει κάτι απλό για όλες τις περιπτώσεις και μια για πάντα. Συμφωνούμε κάπου σε αυτά;

Οι αριστοκρατική του καταγωγή και πεποιθήσεις καθώς και η βίωση της καταδίκης και θανάτου του Σωκράτη, του επιβάλλουν μια ολιγαρχική πολιτική άποψη, η οποία φαίνεται έντονα στον Πολιτικό. Ο κυνικός Διογένης την ίδια εποχή ήταν από τους λίγους που τον καυτηρίασε.

Ο αφορισμός όμως των νόμων, απέναντι στην αυθεντία του ενός σοφού ανδρός είναι θέμα παρεξηγήσιμο, τουλάχιστον τις ημέρες μας. Έχει αξία μεγάλη βέβαια στο εσωτερικό πεδίο.