Η συνάντηση της Μήδειας του Ευριπίδη και του Αγίου Ιωάννη του Νηστευτή στο Ιερό της Ήρας Ακραίας-Λιμενίας

Στην Περαχώρα της Κορίνθου μετά την λίμνη Βουλιαγμένης, γνωστή από την αρχαιότητα και ως Πειραίον ή Πειραία ιδρύθηκε τον 8ο αιώνα π.Χ. το μεγάλο αρχαϊκό ιερό της Ήρας Ακραίας ή Λιμενίας και γνώρισε την μεγαλύτερη ακμή του τον 6ο αιώνα π.Χ. την ίδια εποχή με την περίοδο ακμής της πόλης της Κορίνθου στην οποία ανήκε.

Ο πρώτος μικρών διαστάσεων και αψιδωτός ναός της Ήρας Ακραίας είναι το πρωιμότερο οικοδόμημα στο χώρο. Το 1931 κατά την διάρκεια των ανασκαφών αποκαλύφθηκε το δυτικό άκρο της αψίδας του ναού στη θέση όπου ήταν κτισμένο το εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννη του Νηστευτή. Για την συνέχιση της ανασκαφικής έρευνας το εκκλησάκι μεταφέρθηκε στη σημερινή του θέση στο μεσαίο επίπεδο του Ιερού. Από το γεωμετρικό ναό σώζεται σήμερα τμήμα της θεμελίωσης του βόρειου τοίχου.

Τον 6ο αιώνα π.Χ. νέος ναός δωρικού ρυθμού αντικατέστησε τον αψιδωτό ναό των γεωμετρικών χρόνων. Ο χαρακτηρισμός Ακραία προήλθε από τρεις επιγραφές που βρέθηκαν στην δυτική αυλή καθώς και από αγγεία όπου αναγράφεται αυτό το επίθετο της Θεάς. Στο χώρο επίσης του Ιερού υπάρχει βωμός, στοά, δεξαμενές και εστιατόριο που συνδυάζουν δωρικά και ιωνικά στοιχεία φανερώνοντας την διασταύρωση των πολιτισμών σε μια από τις πιο σημαντικές εμπορικές πόλεις της αρχαιότητας.

Οι πρώτες ανασκαφές στο χώρο του Ηραίου διενεργήθηκαν τα έτη 1930-1933 από τον Humphrey Payne (1902-1936) διευθυντή της Βρετανικής Σχολής Αθηνών. Τα ευρήματα του ιερού βρίσκονται προσωρινά σε κάποια από τις αποθήκες του αρχαιολογικού μουσείου Ισθμίας ύστερα από την καταστροφή του μουσείου της Περαχώρας από τον σεισμό του 1981.

Σύμφωνα με τον Ευριπίδη η Μήδεια έθαψε τα παιδιά της στο Ιερό της Ήρας. Προς το τέλος του 7ου Επεισοδίου στίχους 1377-1388 διάβαζουμε τον εξής διάλογο μεταξύ της Μήδειας και του Ιάσονα:
Ιάσονας: Άσ' τους νεκρούς να θάψω και να κλάψω.
Μήδεια: Αμ' όχι! Θα τους θάψω μοναχή μου,
με τούτα μου τα χέρια, θα τους φέρω
στο τέμενος της Ήρας της Ακραίας,
μην πάει κανείς εχτρός και τους ντροπιάσει,
ξεχώνοντας τους τάφους και σε τούτη
τη γη του Σίσυφου, γιορτή θα ορίσω
για καθαρμόν αυτού του ανόσιου φόνου.
Κ' εγώ πηγαίνω στου Ερεχθέα τη χώρα,
με τον Αιγέα, το τέκνο του Πανδίονα,
να συγκαθίσω. Μα εσύ, καθώς σου πρέπει,
θα πας κακήν κακώς, το πικρό τέλος
του καινούργιου του γάμου σου αφού τόδες.

Η τραγωδία Μήδεια του Ευριπίδη διδάχτηκε το 431 π.Χ. ακριβώς την χρονιά που ξέσπασε ο πελοποννησιακός πόλεμος. Η Μήδεια (μέδομαι=προνοώ, φροντίζω, σκέπτομαι) είναι η κατ’εξοχήν μάγισσα-φαρμακός της αρχαιότητας ανιψιά της μάγισσας Κίρκης. Σύμφωνα με την μυθολογία, αφού ερωτεύθηκε τον Ιάσονα επιστράτευσε όλα τα μαγικά της για να τον βοηθήσει στην αργοναυτική εκστρατεία. Για να αργοπορήσει τον πατέρα της Αιήτη, ο οποίος τους καταδίωκε, τεμάχισε τον αδελφό της, Άψυρτο, και σκόρπισε στη θάλασσα τα μέλη του. Στην Ιωλκό αργότερα, ο Ιάσονας την παρακάλεσε να εκδικηθεί τον Πελία, φονιά του πατέρα και του αδελφού του κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του. Η Μήδεια τότε έπεισε τις κόρες του Πελία να τεμαχίσουν το σώμα του πατέρα τους και να το βράσουν, γιατί έτσι δήθεν θα κατόρθωναν να τον κάνουν πάλι νέο.

Μετά την καταδίωξη του ζεύγους των εραστών από το γιο του Πελία, Άκαστο, κατέφυγαν στην Κόρινθο, όπου έζησαν για ένα διάστημα ευτυχισμένοι, μέχρις ότου ο Ιάσονας εγκατέλειψε τη Μήδεια για να μνηστευτεί την κόρη του βασιλιά Κρέοντα, Γλαύκη. Η Μήδεια και πάλι χρησιμοποίησε τα μαγικά της φίλτρα για να εκδικηθεί την αντίζηλή της. Της έστειλε δηλητηριασμένο χιτώνα σαν δώρο για το γάμο της, ο οποίος έβγαζε φλόγες και την έκαψε. Η εκδίκησή της όμως δε σταμάτησε εδώ, αλλά έφτασε στο πιο αποτρόπαιο έγκλημά της. Σκότωσε τα δύο της παιδιά Φέρητα και Μέρμερο, που είχε αποκτήσει με τον Ιάσονα, ανέβηκε μετά σ' ένα άρμα που το έσερναν φτερωτοί δράκοντες και έφτασε στην Αθήνα, όπου ενώθηκε με τον Αιγέα και απέκτησε το Μήδο. Προσπάθησε όμως να δηλητηριάσει το Θησέα κι έτσι ο Αιγέας την έδιωξε κι εκείνη κατέφυγε κοντά στο γιο της, Μήδο, στην Ασία, στη χώρα που από το όνομά της ονομάστηκε Μηδία.

Μέσα από αυτό τον μύθο γίνεται μια προσπάθεια να ερμηνευθεί η καταγωγή του κακού που προκάλεσαν στον αρχαίο ελληνικό κόσμο οι Πέρσες με την εκστρατεία τους. Η Μήδεια είναι ένα καταγωγικός μύθος για τους Πέρσες. Ακόμη και τα κίτρα με την πικρή και σχεδόν φαρμακερή γεύση στην αρχαιότητα είχαν το όνομα μηδικά μήλα. Στο σημείο αυτό ο Ευριπίδης επιστρατεύει τον μύθο για να κάνει κριτική στους Αθηναίους και την αλαζονεία τους τη στιγμή που είναι έτοιμοι να ξεκινήσουν τον πελοποννησιακό πόλεμο. Αφορμή του πολέμου ήταν η έριδα μεταξύ Κορίνθου και Κερκύρας. Ο Ευριπίδης σταματάει την Μήδειά του τη στιγμή που είναι έτοιμη να φύγει και να πάει στην Αθήνα για να γίνει γυναίκα του Αιγέα, όπου θα προσπαθήσει να δηλητηριάσει τον Θησέα.

Ο Ευριπίδης μέσα από την Μήδεια κριτικάρει την πατριαρχική και πολεμοχαρή αρχαία ελληνική κοινωνία. Αυτό το κατορθώνει παρουσιάζοντας τα κατά τ’ άλλα ειδεχθή εγκλήματα της Μήδειας με συμπόνια και κατανόηση και προβάλλοντας την περιθωριακή θέση της γυναίκας κατά την αρχαιότητα. Ενώ με την κίνηση να βάλλει την Μήδεια να θάψει τα παιδιά της στο Ιερό της Ήρας ερχόμαστε στον χώρο της ειρωνείας και της θεοδικίας, αφού η Ήρα ήταν εκείνη την εποχή η προστάτιδα της οικογένειας. Μια από τις εξουσίες που είχε η Ήρα ήταν να εκδικείται τα παιδιά των αντίζηλών της ρίχνοντάς τους μανία, όπως στον Ηρακλή και τον Διόνυσο.

Ο Ευριπίδης μαθητής του Αναξαγόρα, του Προδίκου, του Πρωταγόρα, του Σωκράτη και θαυμαστής των φιλοσόφων Δημόκριτου και Ηράκλειτου υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους αμφισβητίες και απομυθοποιητές του αρχαίου κόσμου. Γι’ αυτό και ο Λουκιανός τον επιστρατεύει ως απομυθοποιητή του Ομήρου και του Ησιόδου στα έργα του με θέμα τη Σάτιρα του θανάτου και του κάτω κόσμου. Τριάντα χρόνια σχεδόν αργότερα αφού ο πελοποννησιακός πόλεμος έχει εξαθλιώσει τους Αθηναίους βλέπουμε μια στροφή σε ένα θρησκευτικό μυστικισμό (της εποχής ή και δικό του) που αντικατοπτρίζεται στις Βάκχες.

Στο Ιερό της Ήρας Ακραίας-Λιμενίας, όπου ο Ευριπίδης έβαλε τη Μήδεια να θάψει τα παιδιά της χτίστηκε το εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννου του νηστευτή Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως. Ο Άγιος Ιωάννης ο νηστευτής (582-595) είναι γνωστός για το έργο του «Τακτικόν», το οποίο είναι μια συλλογή από εκκλησιαστικούς κανόνες, και με το οποίο εισήγαγε την άσκηση (νηστεία και γονυκλισίες) αντισταθμίζοντας τη μείωση του χρόνου της αποχής από την Θεία Κοινωνία (Θεόδωρος Γιάγκου, Κανονική Παράδοση και Λατρεία). Το έργο αυτό όπως δείχνει η έρευνα είναι πολύ προγενέστερο από τον 6ο αιώνα, πιθανόν κάποιου Ιωάννη μαθητή του Μ. Βασιλείου (Θεόδωρος Γιάγκου Το γνήσιο και νόθο στην Ορθόδοξη κανονική παράδοση). Ο Χρήστος Γιανναράς στο έργο του Ενάντια στη Θρησκεία θεωρεί ότι κανόνες όπως αυτοί που βρίσκονται στο Τακτικό και παρόμοιες συλλογές φανερώνουν έναν εκνομικισμό και μια αλλοτρίωση του πραγματικού εκκλησιαστικού ήθους (Ενάντια στη θρησκεία, σελ. 106 και εξής).

Ένα άλλο χαρακτηριστικό αυτών των συλλογών είναι ο μισογυνισμός. Στους κανόνες αυτούς οι γυναίκες που αποβάλλουν κατά την κύηση αναγορεύονται και κανονίζονται ως φόνισσες όπως οι φαρμακοί που με διάφορα δηλητήρια προξενούσαν τεχνητή αποβολή. Η άποψη αυτή έχει διαμορφώσει και το περιεχόμενο ευχής για την γυναίκα που έχει αποβάλλει, που προσπαθεί να την "ενισχύσει" αναφέροντας πως αυτό που της συνέβη ήταν φόνος. Σημαντικό είναι ότι η συγκεκριμένη μακροσκελής ευχή είναι νεότερο δημιούργημα και δεν απαντά στα παλιά ευχολόγια (Βαρβερινός Κώδικας, Ευχολόγιο Κωνσταντινουπόλεως).

Ωστόσο η σύνδεση της Ιστορίας της Μήδειας του Ευριπίδη με τους κανόνες του Αγίου Ιωάννη του νηστευτή φωτίζει όλες αυτές τις διατάξεις για τις φαρμακούς και δείχνει την προσπάθεια για πρόνοια και προστασία της γυναίκας και του βρέφους κατά την ύστερη αρχαιότητα. Τέλος οι διατάξεις αυτές προστατεύουν και τις φαρμακούς αν σκεφτούμε ότι μέχρι την εποχή του Περικλή μεταχειρίζονταν αυτούς τους ασήμαντους κατά τ' άλλα ανθρώπους με ωμό και βίαιο τρόπο, ως αποδιοπομπιαίους τράγους, ενώ σε ορισμένες περιοχές τις έριχναν στη θάλασσα (H. Jeanmaire, Διόνυσος).

 Γιώργιος Ντόκος

Βιβλιογραφία

• Η μυθολογία των Ελλήνων, Σοφία Ν. Σφυρόερα, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003
• Διόνυσος, H. Jeanmarie, Βιβλιοπωλείον Κλειώ, 1985
• Το γνήσιο και νόθο στην Ορθόδοξη κανονική παράδοση, Θεόδωρος Γιάγκου, Βόλος 2014 https://www.youtube.com/watch?v=9zsVfIo_1yE
• Κανονική Παράδοση και Λατρεία, Θεόδωρος Γιάγκου, http://www.ecclesia.gr/greek/holysynod/commitees/liturgical/ib_1_11.pdf
• Πηδάλιον, Αγαπίου Ιερομονάχου και Νικοδήμου μοναχού, εν Αθήναις 1886
• Ενάντια στη θρησκεία, Χρήστος Γιανναράς, Ίκαρος 2010
• L’ Eucologio Costantinopolitano, Miguel Arranz, EPUEG, Roma 1996
• L’ Eucologio Barberini gr. 336, Edizioni Liturgiche, Roma 2000
• Μήδεια Ευριπίδη, μετάφραση Παντελή Πρεβελάκη,εκδόσεις "ΣΚΟΡΠΙΟΣ", Αθήνα, Ιούνιος 1956
• Μήδεια, Στέλλα Πρόβολου, εκδόσεις Περίπλους 2005
• Τα αρχέτυπα της γυναίκας, Αγγελική Κοτταρίδη, http://www.archaiologia.gr/wp-content/uploads/2011/07/68-1.pdf
• https://el.wikipedia.org/Μήδεια Ευριπίδης
• Το Ιερό της  Ήρας Ακραίας-Λιμενίας, Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, ΛΖ΄ Εφορία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων
• Αρχαιολογικό μουσείο Περαχώρας: Αναξιοποίητο ιστορικό κειμήλιοhttp://loutrakiodusseas.blogspot.gr/2016/05/video_94.html

 www.antifono.gr

http://antifono.gr/portal/%CE%BA%CE%B1%CF%84%CE%B7%CE%B3%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B5%CF%82/%CF%86%CE%B9%CE%BB%CE%BF%CF%83%CE%BF%CF%86%CE%AF%CE%B1-%CE%B5%CF%80%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BC%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1/%CE%AC%CF%81%CE%B8%CF%81%CE%B1/5463-%CE%B7-%CF%83%CF%85%CE%BD%CE%AC%CE%BD%CF%84%CE%B7%CF%83%CE%B7-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%BC%CE%AE%CE%B4%CE%B5%CE%B9%CE%B1%CF%82-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%B5%CF%85%CF%81%CE%B9%CF%80%CE%AF%CE%B4%CE%B7-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%B1%CE%B3%CE%AF%CE%BF%CF%85-%CE%B9%CF%89%CE%AC%CE%BD%CE%BD%CE%B7-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%BD%CE%B7%CF%83%CF%84%CE%B5%CF%85%CF%84%CE%AE-%CF%83%CF%84%CE%BF-%CE%B9%CE%B5%CF%81%CF%8C-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%AE%CF%81%CE%B1%CF%82-%CE%B1%CE%BA%CF%81%CE%B1%CE%AF%CE%B1%CF%82-%CE%BB%CE%B9%CE%BC%CE%B5%CE%BD%CE%AF%CE%B1%CF%82-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CF%80%CE%B5%CF%81%CE%B1%CF%87%CF%8E%CF%81%CE%B1-%CE%BA%CE%BF%CF%81%CE%B9%CE%BD%CE%B8%CE%AF%CE%B1%CF%82.html