Μια αυτονομημένη μηχανική δομή είναι σήμερα η «λογική της ανάπτυξης».
Δεν μπορείς να την αγνοήσεις χωρίς κυρώσεις. Είσαι «αναγκασμένος» να επιδιώξεις «ακόμα μεγαλύτερη ανάπτυξη», ακόμα μεγαλύτερη «αύξηση της παραγωγικότητας» κ.ο.κ.Με άλλη διατύπωση είναι αυτό που ο Μαρξ ονόμαζε «προτσές συσσώρευσης του κεφαλαίου». «Το κεφάλαιο», γράφει ο ίδιος, «δεν είναι ποσό χρημάτων, αλλά κοινωνική σχέση» Νομίζουμε ότι είναι χρηματικό ποσό. Ο κεφαλαιοκράτης είναι η «συνείδηση του κεφαλαίου», παρά το ότι θεωρείται «κάτοχος» του κεφαλαίου. Το κεφάλαιο έχει αυτονομηθεί, αποκτώντας ανθρώπινη συνείδηση, και ζωντανή οντότητα. Η «νεκρή εργασία» αυτονομείται.
«Στοιχειώνει», και σαν βρυκόλακας «πίνει το αίμα» της «ζωντανής εργασίας».
Η πίστη μάλιστα των κομμουνιστών στην αναπόφευκτη κατάρρευση του καπιταλισμού και στην έλευση της ουράνιας αταξικής πολιτείας, βασίστηκε:
α) στην πεποίθηση ότι το σύστημα των βασικών κοινωνικών σχέσεων είναι αυτόνομο, και
β) στην πίστη ότι η αυτονομημένη δυναμική του οδηγεί κατ' ανάγκην στο επιθυμητό «τέλος» της Ιστορίας.
Το προφανές σήμερα γεγονός ότι η δεύτερη πρόταση δεν είναι σωστή δεν σημαίνει ότι αναιρείται και η αλήθεια της πρώτης, πράγμα που υπήρξε, επιπροσθέτως, και η διάγνωση του κεϋνσιανισμού. Ο κεϋνσιανισμός βασίστηκε στη ρητή αναγνώριση (και στον κυνικό σεβασμό) της αυτονομίας της καπιταλιστικής κοινωνικής δυναμικής. Ο «παρεμβατισμός» που εγκαινίασε δεν ήταν παρά ανεστραμμένος μαρξισμός, με την έννοια ότι χρησιμοποίησε την αυτονομημένη λογική του καπιταλισμού όχι για να «ανατρέψει» τον καπιταλισμό, αλλά για να τον «σώσει».
Η αυτονομημένη μηχανικότητα του συλλογικού συνδέεται με την κοινωνικοποίηση της παραγωγής, πού έχει αποκτήσει σήμερα μιαν ασύλληπτη έκταση. Και το πιο απλό προϊόν απαιτεί να συντεθούν, σε μια ενιαία και αυστηρά καθορισμένη λογική διαδικασία, ένας μεγάλος αριθμός από ειδικές γνώσεις και εργασίες.
Πίσω από ένα προϊόν, όπως το ψυγείο π .χ., πού μου δίνει τη δυνατότητα να αναστέλλω το «φυσικό κακό» της σήψης-ανακύκλωσης της τροφής, βρίσκεται μια πελώρια κοινωνική μηχανή. Για να δουλέψει πρέπει να παραμεριστούν οι ατομικές ιδιοτροπίες των συντελεστών της και να υπάρξει απόλυτη συμμόρφωση με τους κανόνες λειτουργίας της. (Κι αν οι αναπόφευκτες «διαρροές» καταστρέφουν το όζον της ατμόσφαιρας, τούτο καταχωρείται στην κοινή σημασιακή θέσμιση ως «παρενέργεια», η αντιμετώπιση της οποίας περνάει πολύ χαμηλά στην κλίμακα των κοινωνικών προτεραιοτήτων).
Το «Σύστημα» είναι γιγαντιαία υπερμηχανή που συγκροτείται από τέτοιες επί μέρους κοινωνικές μηχανές (και ανάλογες απωθήσεις των «παρενεργειών» τους. Βάση λοιπόν της συλλογικής αυτονομημένης μηχανικότητας και του ιστορικού κακού πού την συνοδεύει, είναι η κοινωνικοποίηση της εργασίας. Δεν είναι η αθώα απόσταση του «Εγώ» από το «Εσύ», η απόσταση πού καταλαμβάνει ολόκληρο το οπτικό πεδίο των ηθικολόγων. Γι' αυτό και η περιστολή αυτού του ιστορικού κακού δεν είναι θέμα περισσότερης ή λιγότερης καλής θέλησης για ατομική αυθυπέρβαση.
Από τη στιγμή που χρειάζεσαι πολύπλοκες συμπυκνώσεις κοινωνικής εργασίας, όπως π.χ. για την κατασκευή του ψυγείου, προκειμένου να συντηρήσεις τον επιούσιο, το «λιμπιντικό» δυναμικό σου έχει κατασχεθεί και καταψυχθεί σε κοινωνική μηχανικότητα, με δική της ύπαρξη και βούληση. Και μόνο αν η κρεατομηχανή αυτή δουλεύει απρόσκοπτα, μπορεί να σου εκχωρηθεί και κάποιο αυθυπερβατικό υπόλειμμα, για φαντασιώδη παραμυθητική αναπλήρωση.
Σήμερα που η παραγωγική ζωή έχει ολότελα κοινωνικοποιηθεί, κανείς δεν μπορεί να πει: «εγώ στηρίζομαι στις δικές μου δυνάμεις». Τέτοιες «δυνάμεις» δεν υπάρχουν πια. Ο σημερινός άνθρωπος είναι ολοκληρωτικά δέσμιος της κοινωνικής μηχανοποιημένης φύσης του. Η πρόβλεψη των μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας, ότι κάποια στιγμή η μηχανή θα αυτονομηθεί και θα υποδουλώσει τον άνθρωπο, έχει γίνει ήδη πραγματικότητα.
Η κοινωνική μηχανή, το «Σύστημα», ή για να μιλήσουμε πιο «αποκαλυπτικά», η «εικόνα του θηρίου», φαίνεται να κυριαρχεί και ρυθμίζει τα πάντα από το τί θα φάμε και θα πιούμε, μέχρι το τί όνειρο θα δούμε.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου