Αυτοείδωλον εγενόμην…Το Αίνιγμα της Ελληνικής Ταυτότητας "Ειδική Εισαγωγή"

Σύντομη περιγραφή:  Κεντρικό θέμα: το αίνιγμα της ελληνικής ταυτότητας.

Συγγραφέας: ΖΙΑΚΑΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ.  Εκδόσεις: ΑΡΜΟΣ

Για τη λύση του αινίγματος έγινε επεξεργασία μιας γενικής θεωρίας και μιας ειδική θεωρίας. Η πρώτη παρουσιάζεται στο Πέρα από το Άτομο (προηγούμενο βιβλίο). Η δεύτερη στο Αυτοείδωλον εγενόμην… (το τελευταίο βιβλίο). Η ειδική θεωρία χρησιμοποιεί τη γενική θεωρία ως πλαίσιο.

Η «γενική θεωρία» απαντά στο ερώτημα: υπό ποιες προϋποθέσεις μπορεί να υπάρχει διαπολιτισμική διαχρονική ταυτότητα; Υπό ποιες προϋποθέσεις μπορεί να υπάρχει «συνέχεια» μεταξύ τόσο ριζικά διαφορετικών πολιτισμών όπως ο μυκηναϊκός, ο αρχαιοελληνικός, ο βυζαντινός και ο νεωτερικός-νεοελληνικός πολιτισμός;

Η «ειδική θεωρία» εξηγεί πώς και γιατί οι προϋποθέσεις αυτές ισχύουν στην ελληνική περίπτωση, ότι δηλαδή η ελληνική ταυτότητα έχει όντως διαπολιτισμικό χαρακτήρα και πιο συγκεκριμένα η δομή της έχει τρεις πόλους έλξης-αναφοράς: τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό, τον βυζαντινό πολιτισμό και τον νεωτερικό πολιτισμό. 

 1. ΤΙ ΛΕΕΙ Η ΓΕΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ

Η γενική θεωρία απορρίπτοντας τις αντικειμενιστικές, τις υποκειμενιστικές και τις μηδενιστικές αντιλήψεις για την ιστορία («παραγωγικές δυνάμεις – παραγωγικές σχέσεις», «μεγάλες προσωπικότητες»,  «η ιστορία δεν έχει νόημα» κλπ) υποστηρίζει:

1. Ότι οι πολιτισμοί έχουν ως δημιουργικό τους υποκείμενο κάποιον τύπο ανθρώπου και αλλάζουν όταν αλλάξει ο τύπος ανθρώπου τον οποίο ενσαρκώνουν. Το θέμα είναι να ξέρουμε ποιοι είναι οι δυνατοί τύποι πολιτισμικών υποκειμένων και αν η αλλαγή τους υπόκειται σε κάποια νομιμότητα.
2. Ότι στο ερώτημα αυτό απαντά η τρίβαθμη ανθρωπολογική κλίμακα της Ορθόδοξης παράδοσης: Δούλος, Μισθωτός, Φίλος. Ή αλλιώς: κολεκτιβιστικός τύπος, Άτομο, Πρόσωπο. Ανάλογα με το ποιος ανθρωπολογικός τύπος αποτελεί το κυρίαρχο πρότυπο οι πολιτισμοί διακρίνονται σε κολεκτιβιστικούς, ατομοκεντρικούς και προσωποκεντρικούς. Στη βάση αυτή όλοι οι πολιτισμοί που ξέρουμε είναι κολεκτιβιστικοί, πλην του αρχαιοελληνικού και του νεωτερικού, που είναι ατομοκεντρικοί. Το Πρόσωπο μπορεί να ανιχνευθεί ως ηγετικό ανθρωπολογικό πρότυπο μόνο στον βυζαντινό πολιτισμό.
3. Ότι η μετάβαση από τον ένα τύπο στον άλλο υπόκειται σε νόμο προόδου και νόμο υποστροφής (δεν είναι γραμμική – εγελιανή, μαρξιστική κλπ.). Όταν ο τύπος-πρότυπο ολοκληρώσει την ανάπτυξή του αρχίζει η απονοημάτωση και η κατάρρευσή του. Ο πολιτισμός πέφτει στην «κατάσταση μηδέν». Η κατάσταση μηδέν συμπίπτει κατά κανόνα με την ενεργοποίηση του θυσιαστικού μηχανισμού, του Πολέμου ως «πατρός πάντων». Ομοίως: Από την κατάρρευση του κολεκτιβιστικού πολιτισμού έχουμε είτε υποστροφή στη βαρβαρότητα είτε μετάβαση σε έναν ατομοκεντρικό πολιτισμό. Από δε την κατάρρευση του Ατόμου έχουμε επίσης δύο επίσης δυνατότητες: είτε την υποστροφή στον κολεκτιβισμό είτε την υπέρβαση του διπόλου κολεκτιβισμού-ατομοκεντρισμού δηλαδή μετάβαση σε έναν προσωποκεντρικό πολιτισμό.
4. Ότι η αναπαραγωγή των τριών πολιτισμοφόρων ανθρωπολογικών τύπων δεν γίνεται τυχαία αλλά μέσω της εργασίας αντίστοιχων μεγάλων Παραδόσεων: κολεκτιβιστικών, ατομοκεντρικών, προσωποκεντρικών. Η σημερινή πολιτισμική Οικουμένη είναι συνάρθρωση της νεωτερικής ατομοκεντρικής Παράδοσης και ποικίλλων κολεκτιβιστικών Παραδόσεων υπό την ηγεμονία της νεωτερικής. Στον σχηματισμό αυτό η προσωποκεντρική Παράδοση είναι περιθωριακή-αποπεμπόμενη.
5. Ότι στη βάση αυτή πρέπει να αντιληφθούμε τις σύγχρονες εθνικές ταυτότητες ως ετερότητες μετοχής στη νεωτερική μορφή οικουμένης και κατά συνέπεια ως ειδική δομή των ανθρωπολογικών παραδόσεων που την συνιστούν.
6. Το βασικό συμπέρασμα-θέση της γενικής θεωρίας, για σήμερα, είναι ότι η νεωτερικότητα έχει ήδη εξαντλήσει τα ανθρωπολογικά της καύσιμα και βυθίζεται ραγδαία στην «κατάσταση μηδέν». Οι νεωτερικές εθνικές ταυτότητες υπόκεινται στη διεργασία της απονοημάτωσης και η ατομική προσωπικότητα αποσταθεροποιείται. Είναι η κατάσταση που αποδίδουμε με τον όρο «μεταμοντέρνος μηδενισμός».
7. Ο μηδενισμός αντιμετωπίζεται ήδη με ύψωση αναχωμάτων: τον εκσυγχρονισμό και τον φουνταμενταλισμό. Πρόκειται για αναποτελεσματικά αναχώματα. Το ζήτημα είναι να γίνει η μετάβαση σε έναν προσωποκεντρικό πολιτισμό. Δηλαδή η ανάδυση ενός μετα-ατομικού και μετα-κολεκτιβιστικού τύπου ανθρώπου. Αυτό είναι και το κεντρικό ζητούμενο της μετανεωτερικής αναζήτησης, την οποία υπηρετούν τα υπό συζήτηση βιβλία.

2. ΤΙ ΛΕΕΙ Η ΕΙΔΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ

Η «ειδική θεωρία» ψάχνει να δει, αναλύοντας τα ιστορικά δεδομένα, αν υφίστανται στην ελληνική περίπτωση οι αναγκαίες προϋποθέσεις για την ύπαρξη διαπολιτισμικής διαχρονικής ταυτότητας. Πιο συγκεκριμένα: απαντά στα τρία μεγάλα ερωτήματα-προβλήματα, που συνιστούν το αίνιγμα της ελληνικής ταυτότητας:

1. Γιατί έγιναν οι Έλληνες χριστιανοί;
2. Γιατί έγιναν οι Έλληνες Ρωμαίοι;
3. Γιατί έγιναν (ή μισοέγιναν) οι Έλληνες «Ευρωπαίοι»;

Οι απαντήσεις είναι οι εξής:

1. Στο πρώτο ερώτημα η απάντηση είναι ότι οι Έλληνες έγιναν χριστιανοί, επειδή η ανθρωπολογική τους εξέλιξη είχε ολοκληρώσει το στάδιο της ατομικότητας και είχαν αρχίσει να βουλιάζουν στον κολεκτιβισμό ανατολικού τύπου. Αντιδρώντας αναζητούσαν την αναγέννησή τους στο επίπεδο ενός ανώτερου ανθρωπολογικού τύπου, πράγμα πολυμερώς ανιχνεύσιμο στους τραγικούς και τη σωκρατική φιλοσοφία.. Ο χριστιανισμός τους έδωσε το Πρόσωπο, τον ανθρωπολογικό τύπο που αναζητούσαν. Συμμάχησε με την προσοφιστική παράδοση του ελληνικού Ατόμου εναντίον του εξανατολισμένου ελληνικού παγανισμού, ο οποίος είχε ήδη ιεροποιήσει την αυτοκρατορική εξουσία (καισαρολατρεία) και είχε ασπαστεί τον ανατολικό μυστικισμό (γνωστικισμός). Η νικηφόρα αυτή ελληνο-χριστιανική συμμαχία ανασυγκρότησε τον Ελληνισμό και αποτέλεσε τη βάση της πολιτισμικής ηγεμονίας του στο βυζαντινό στάδιο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
2. Στο δεύτερο ερώτημα η απάντηση είναι ότι οι Έλληνες έγιναν Ρωμαίοι, επειδή η αποσύνθεση του Ατόμου, του ανθρωπολογικού υποκειμένου του πολιτισμού τους, τους έκανε ανίκανους να αυτοδιοικηθούν ακόμα και σε επίπεδο πόλεως, τη στιγμή που ο πολιτισμός τους είχε γίνει οικουμενικός και απαιτούσε διοικητική διαχείριση σε επίπεδο οικουμένης. Η ικανότητα των Ρωμαίων -προσήλυτων στον ελληνικό πολιτισμό- να εκπονήσουν πολιτειακό σύστημα οικουμενικής εμβέλειας, ικανό να διασφαλίζει εσωτερική ειρήνη και να προστατεύει τις πόλεις από τις βαρβαρικές επιθέσεις, καθόρισε την εθελοντική αποδοχή του από τον ελληνικό κόσμο. Η επιδέξια πρόσληψη του χριστιανισμού εκ μέρους της Ρώμης, ως θεμέλιου της αυτοκρατορίας, επικύρωσε την πολιτειακή αποδοχή του ρωμαϊσμού εκ μέρους του χριστιανικού Ελληνισμού και αποτέλεσε τη βάση του ελληνο-λατινικού συγκερασμού που έμεινε στην ιστορία ως Ρωμηοσύνη.
3. Στο τρίτο ερώτημα η απάντηση είναι ότι οι Έλληνες επέλεξαν να προσχωρήσουν στη Νεωτερικότητα για δύο λόγους: α) επειδή ο δικός τους οικουμενικός πολιτισμός είχε παρακμάσει, αδυνατώντας να τους εξασφαλίσει την ελεύθερη πολιτική ύπαρξη και β) επειδή ο νεωτερικός πολιτισμός τεμνόταν στην ατομοκεντρική βαθμίδα του με τον δικό τους, οπότε υπέθεσαν (και ευλόγως) ότι η πρόσληψή του θα τους εξασφάλιζε την ελεύθερη πολιτική ύπαρξη, δίχως να αναιρέσει τη δική τους ταυτότητα. Η όποια «ανεπάρκεια» του αποτελέσματος οφείλεται στον διαμετρικά αντίθετο προσανατολισμό της ελληνικής ατομικότητας, ως προς εκείνον της νεωτερικής. Το νεωτερικό Άτομο είναι αυτοαναφορικό - απρόσωπο (πραγματώνεται κοινωνικά μέσα από απρόσωπα συστήματα) ενώ το ελληνικό είναι αναφορικό – εμπρόσωπο (πραγματώνεται κοινωνικά μέσα από κοινότητες αδιαμεσολάβητων σχέσεων).

Στα πλαίσια των απαντήσεων αυτών φωτίζονται και τα σκοτεινά σημεία της ελληνικής ιστορίας: Η υποστροφή του κολεκτιβιστικού μυκηναϊκού πολιτισμού στο μηδέν των «σκοτεινών αιώνων». Η υποστροφή του ατομοκεντρικού αρχαιοελληνικού πολιτισμού στον ανατολικό κολεκτιβισμό κατά την ελληνιστική και ελληνορωμαϊκή εποχή. Η υποστροφή του βυζαντινού προσωποκεντρικού πολιτισμού στον φραγκικό και τον τουρκικό κολεκτιβισμό. Τίθεται τέλος στις ιστορικές της διαστάσεις και βρίσκει το διαχρονικό νόημά της η σύγχρονη μεταμοντέρνα υποστροφή του Ελληνισμού στον μηδενισμό και τον γραικυλισμό.

Ειδικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η ερμηνεία της βυζαντινής παρακμής και η συνέπειά της, η τουρκική μετάλλαξη του μεγαλύτερου μέρους του μικρασιατικού βυζαντινού Ελληνισμού. Η επιτυχία του Βυζαντίου, ως ανθρωπολογικού εγχειρήματος βασισμένου στη συμμαχία ελληνικού Ατόμου και ελληνικού Προσώπου, εξαρτιόταν από την ικανότητά του να κρατά σε καραντίνα την εκφυλισμένη ελληνική ατομικότητα που παρήγαγε στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα η ανθρωπολογική ολοκλήρωση του ελληνικού Ατόμου.

Πρόκειται για το ειδικό φαινόμενο της μετατροπής της ελληνικής άρχουσας τάξης σε βαμπίρ, ένα παράσιτο με εντελώς αυτοκτονική συμπεριφορά, γιατί δεν σκέφτεται ότι άμα πιει όλο το αίμα του ξενιστή του θα πεθάνει και το ίδιο. Η πέραν του ανεκτού ορίου μετατροπή των βυζαντινών Δυνατών (στρατιωτικών, γραφειοκρατών, μητροπολιτών) σε κοινωνικό βαμπίρ έκανε μεγάλο μέρος των Ελλήνων να «γίνουν Τούρκοι».

Τον 11^ο αιώνα το ελληνικό Άτομο γέννησε τον νεκροθάφτη του: τον Τούρκο. Αυτό τον «εξ αίματος αδελφό» μας.