Η επαιτεία στην εποχή της κρίσης

«Ελεημοσύνη χριστιανοί, αδέλφια ελεημοσύνη/ πολλά χαρίζει ο Θεός σ’ εκείνον όπου δίνει», μάθαιναν τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια οι μικροί μαθητές. Ο ποιητής, ο Αχιλλέας Παράσχος, αναφερόταν στη «face to face», στην ατομική ελεημοσύνη και όχι στην οργανωμένη φιλανθρωπία, π.χ., στους τηλεμαραθώνιους.

Η έξαρση της επαιτείας είναι αναπόφευκτη σε εποχές οικονομικής κρίσης ή μετά από μια βαριά στρατιωτική ήττα. Εύκολα μπορεί να παρατηρήσει κανείς ότι σήμερα πληθαίνουν οι ζητιάνοι στους υπαίθριους δημόσιους χώρους, επεκτείνονται οι γεωγραφικές ζώνες της επαιτείας, αλλάζουν της «ζητιανιάς τα καμώματα» όπως τα περιέγραψε ο Καρκαβίτσας, ενώ επαγγελματίες επαίτες ανταλλάσσουν την πείρα τους και παρέχουν συμβουλές μέσω Διαδικτύου. «Είμαι χρήστης, δεν θέλω να σας κοροϊδέψω», έλεγαν αρκετοί που έπαιζαν το χαρτί της ειλικρίνειας. 

Ομως ενώ μέχρι χθες πρόσθεταν, «βοηθήστε με για να μην κλέψω», πρόσφατα κλείνουν με μια έμμεση απειλή: «βοηθήστε με για να μη “σας” κλέψω». Από την ήπια επαιτεία, στη λεγόμενη «επιθετική». 

Κι ενώ κάποτε δίναμε λίγα κέρματα είτε από συμπόνια είτε επειδή νιώθαμε μια μικρή ανακούφιση στη σκέψη ότι «υπάρχουν και χειρότερα», σήμερα πολλοί δίνουν από φόβο μήπως και οι ίδιοι αύριο βρεθούν στην κατάσταση της απόλυτης ένδειας.

Σε κάποια καλά πόστα, το επάγγελμα είναι κλειστό, δεν μπορεί να εισχωρήσει ελεύθερος σκοπευτής. Μερικές φορές τα παρακάλια, τα αξεσουάρ, η γλώσσα του σώματος των επαιτών, όλα δίνουν την εντύπωση ότι αυτοί έχουν παρακολουθήσει ειδικά σεμινάρια ή ότι ακολουθούν τους κανόνες της ίδιας εταιρείας, αφού επαναλαμβάνονται φράσεις και μοτίβα–κλειδιά που προκαλούν τον οίκτο.

Κάποτε, οι διακονιαραίοι που χτυπούσαν την πόρτα ενός σπιτιού ζητούσαν λίγο ψωμί ή λάδι και συχνά οι νοικοκυραίοι ανταποκρίνονταν («Θεός σχωρέσ’ τη μάννα σου,/ δος μου λιγάκι αλεύρι/ να φτιάσω μια κουρκούτη…»). Αλλοτε, κάποιοι ανέστιοι και πένητες ζητούσαν δουλειά, όμως τώρα δουλειές δεν υπάρχουν. Σήμερα οι καιροί είναι πονηρεμένοι, η ταρίφα πιο ανεβασμένη, ενώ συχνά η επαιτεία συνδυάζεται με μια μικρή δόση επιχειρηματικότητας.

Ποιοι οι ορίτζιναλ δυστυχείς και ποιοι όχι; Πότε το παιδί που κρατάει στην αγκαλιά της μια ζητιάνα είναι δικό της ή ενοικιαζόμενο; Ποιος θα αρπάξει την είσπραξη από το παιδάκι που παίζει ακορντεόν και ποιος θα ξυλοκοπήσει το παιδί όταν η είσπραξη είναι ισχνή; Αραγε τα χρήματα θα διατεθούν για φαγητό ή για να συμπληρωθεί το ποσό της ημερήσια δόσης; Κανείς δεν ξέρει ποια είναι η σωστή απάντηση και ούτε μπορούμε να γίνουμε ντετέκτιβ, δικαστές ή φυσιογνωμιστές. 

Είναι αυτονόητο ότι το να ανταποκρινόμαστε σε κάθε ικεσία για ελεημοσύνη ισοδυναμεί με το να προσπαθούμε να στεγνώσουμε τη Μεσόγειο με ένα χαρτομάντιλο, όμως προσωπικά φυλάγομαι από εκείνους που επαίρονται επειδή δεν δίνουν τίποτα, ποτέ και σε κανέναν ή επικαλούνται τον περίφημο αφορισμό του Οσκαρ Ουάιλντ για τη φιλανθρωπία που διαιωνίζει τη φτώχεια, αν και ο ίδιος ο συγγραφέας συνήθως υπέκυπτε κι έδινε.

Σύμφωνα με τη UNICEF, 100.000 άστεγα παιδιά στο Πακιστάν κινδυνεύουν να πεθάνουν από την πείνα. Κάποια από αυτά που θα επιζήσουν, θα πυκνώσουν σε λίγα χρόνια τις γραμμές των επαιτών σε πολλές χώρες, ίσως και στη δική μας, ενώ κάποιοι από το προβλεπόμενο ένα εκατομμύριο Ελλήνων ανέργων δεν θα αντέξουν, ίσως αναγκαστούν να βγουν στη ζητιανιά. Ομως, σε κανέναν άνθρωπο δεν αξίζει να τον βλέπουμε σαν ζωύφιο, ακόμα και αν αυτός κατρακύλησε στο τελευταίο σκαλί. 

Το όνειδος δεν αφορά μόνο τους ίδιους τους επαίτες, αλλά κι εμάς που ζούμε σε προσωρινά ασφαλείς νησίδες, περικυκλωμένοι από έναν ωκεανό απόγνωσης και εξαθλίωσης.

Tης Mαριαννας Tζιαντζη