ΞΕΝΟΦΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ

 Ένα από τα Σωκρατικά συγγράμματα του Ξενοφώντος (μαζί με τα "Απομνημονεύματα", την "Απολογία", το "Συμπόσιο"), σε διαλογική μορφή ουσιαστικά, στο οποίο ο Σωκράτης διαλέγεται περί οικιακής οικονομίας με τον Κριτόβουλο, γιο του στενού του φίλου Κρίτωνα.

Σ' αυτό ο φιλόσοφος μεταφέρει στον νεαρό συνομιλητή του όσα έμαθε από τον Ισχόμαχο για την καλλιέργεια της γης, τη διοίκηση ενός σπιτικού και άλλα, γενικά και ειδικότερα, ζητήματα σχετιζόμενα με το νοικοκυριό του καιρού.

Σημειώνεται ότι ο Κριτόβουλος, όπως και οι άλλοι τρεις γιοι του Κρίτωνα, μαθήτεψε κοντά στον Σωκράτη, ενώ και στο "Συμπόσιό" του ο Ξενοφών τον παρουσιάζει να συνδιαλέγεται με τον μεγάλο φιλόσοφο.

Με τον πρώτο συνομιλητή του ο μεγάλος φιλόσοφος επιχείρησε αρχικά να συνεξετάσει τι αποτελεί περιουσία και τι όχι. Συμφώνησαν ότι κάτι γίνεται περιουσία μας, μόνον αν γνωρίζουμε πώς να το χρησιμοποιούμε. Ο Κριτόβουλος αναρωτιέται, λοιπόν, πώς εξηγείται κάποιοι να μην μπορούν να ευδοκιμήσουν, ενώ διαθέτουν και γνώσεις και κεφάλαια. Ο Σωκράτης τότε επισημαίνει ότι ο Κριτόβουλος αναφέρεται σε δούλους, ο συνομιλητής του όμως επιμένει ότι μιλά για ελεύθερους ανθρώπους, προκαλώντας την παρακάτω διευκρίνιση του φιλοσόφου.

Στη σύγχρονη εποχή μας, που ψάχνουμε λύσεις, προτείνω να καταφύγουμε στον Οικονομικό του Ξενοφώντα  σαν απέλπιδα κίνηση να ξαναθυμηθούμε το αυτονόητο: το νοικοκύρεμα των οικονομικών του σπιτιού μας (της χώρας μας) ήταν και παραμένει ο οδηγός για την ομαλή έξοδό μας στον κόσμο και για τη δημιουργία των κατάλληλων συμμαχιών, που θα αναδείξουν την ισχύ μας σε καιρούς ειρηνικούς. Ας ακούσουμε λοιπόν τον παρακάτω διάλογο:

«Για πες μου, Κριτόβουλε, η οικονομία είναι κατά τη γνώμη σου επιστήμη, όπως η ιατρική, η τέχνη του σιδηρουργού και του ξυλουργού;», ρωτάει ο Σωκράτης. «Νομίζω πως ναι», απαντά ο Κριτόβουλος. «Και όπως θα μπορούσαμε να αναφέρουμε για το ποιος είναι ο ρόλος κάθε μιας εκ των τεχνών, θα μπορούσαμε άραγε να μιλήσουμε αντιστοίχως και για την οικονομία;» ρωτάει ο Σωκράτης. «Νομίζω ότι το έργο του καλού οικονόμου είναι να διαχειρίζεται καλά τα οικονομικά του σπιτιού του», λέει ο Κριτόβουλος. «Ναι, αλλά έργο επίσης του καλού οικονόμου είναι να ξέρει να μεταχειρίζεται και τους εχθρούς του με τέτοιο τρόπο ώστε να ωφελείται από αυτούς», προσθέτει ο Σωκράτης...

Οι δύο άνδρες επεκτείνουν τη συζήτησή τους για να καταλήξουν, όπως λέει ο Ξενοφών, ότι όταν υπάρχουν πολλά έξοδα και η εργασία δεν τα καλύπτει, δεν πρέπει να απορεί κανείς, αν αντί για περίσσευμα υπάρχει έλλειμμα!

Σε άλλο σημείο του βιβλίου του Ξενοφώντα «Οικονομικός», ο Σωκράτης συνομιλεί με τον Ισχόμαχο. «Όταν ο κύριος διδάσκει με τη συμπεριφορά του την αμέλεια, είναι δύσκολο ο άλλος (ο υπηρέτης) να είναι επιμελής. Όταν δηλαδή ο αφέντης είναι κακός, δεν μπορεί να είναι καλοί οι υπηρέτες. Όποιος όμως δεν ενδιαφέρεται αν είναι επιμελείς οι τελευταίοι, θα πρέπει ο ίδιος να έχει την ικανότητα να επιβλέπει μόνος τις δουλειές, να τις ελέγχει και να είναι πρόθυμος να επιδοκιμάζει τους ικανούς, αλλά και να τιμωρεί τους αμελείς», λέει ο Ισχόμαχος... 

Δυνατές οι έννοιες, δυνατοί και οι συμβολισμοί! Ισχόμαχος και Σωκράτης, Κριτόβουλος και Σωκράτης. Διάλογοι που διαμόρφωναν την οικονομική σκέψη της εποχής και μέχρι σήμερα παραμένουν επίκαιροι, παρότι πολλοί θα αντιπαραθέσουν, με το γνωστό στράβωμα του στόματος, τις κατά καιρούς «επιτροπές των σοφών» ή των πλουσίων προυχόντων που συναποφασίζουν ελέω ημών για μας, με γνώμονα πάντα την αύξηση του ατομικού τους πλούτου.